Ευημερισμός

ENGLISH

The third century BCE Greek writer Euhemerus of Messene composed a utopian travel narrative entitled Sacred Inscription where he articulated a theory, known as euhemerism, regarding the origin of religion. The theory maintained that all Olympian gods were deified prominent kings and later scholars made use of it as a justification of divine kingship in the Graeco-Roman world. 

Η μελέτη και η ερμηνεία των μύθων απασχόλησε τον άνθρωπο από την αρχαιότητα και συνεχίζει να το απασχολεί ως τις μέρες μας.
Ανάλογα με το πρίσμα που ο καθένας χρησιμοποίησε, τοποθετήθηκε και απέναντι στο μύθο. Ετσι, έχουμε πάρα πολλές τοποθετήσεις, σχολές και γραμμές έρευνας των μύθων. Η μελέτη αυτή -μια και ο μύθος είναι αναπόσπαστο τμήμα του ανθρώπινου πολιτισμού- είναι σημαντική. Θα κάνουμε έτσι μία συνοπτική παρουσίαση των πολυάριθμων προσπαθειών μελέτης και ερμηνείας των μύθων.ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΗ

Αυτή η μέθοδος ερμηνείας ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το τι συμβολίζουν οι θεοί, γιατί το πρόβλημα ήταν οι θεοί ήταν πάντα επίκαιρο και καυτό. Οι Στωικοί φιλόσοφοι ήταν αυτοί που συστηματοποίησαν αυτή τη μέθοδο και απόδωσαν κυρίως δύο ειδών αλληγορίες στους μύθους:

Φυσική αλληγορία: Οι θεοί είναι προσωποποιήσεις αρετών, ηθικών και πνευματικών αξιών. Πολλά συμπεράσματα γι'αυτούς τους συμβολισμούς βγαίνουν από την ετυμολογική ανάλυση των ονομάτων. Βέβαια, πριν από τους Στωικούς και άλλοι ασχολήθηκαν με αυτόν τον τρόπο ερμηνείας, όπως ο Ηράκλειτος και οι Ορφικοί. Γενικά ένας μεγάλος χορός φιλοσόφων ασχολήθηκε με τους μύθους, από τον Ξενοφάνη μέχρι τον Αριστοτέλη.

Ιστορική-Ορθολογιστική: Αυτή η μέθοδος υποστηρίζει ότι οι θεοί -αν όχι όλοι πάντως αρκετοί από αυτούς- όπως και οι ήρωες, υπήρξαν σαν ιστορικά πρόσωπα. Αργότερα θεοποιήθηκαν λόγω της μεγάλης προσφοράς τους στην ανθρωπότητα. Αυτή την προσέγγιση τη βρίσκουμε στον Εκαταίο και κατά κάποιο τρόπο στον Φερεκύδη, ο οποίος όμως σήμερα ίσως δεν γίνεται και τόσο αντιληπτός. Ονομάζεται ακόμη ορθολογιστική αυτή η μέθοδος γιατί προσπαθεί να ερμηνεύσει τους μύθους με ένα λογικό τρόπο και να αποκαλύψει τα ιστορικά γεγονότα που κρύβονται πίσω από τους μύθους. Εκφραστές της ήταν ακόμη ο Πολύβιος, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο Στράβων και ο Ευήμερος.

Αυτοί οι δυο τρόποι ερμηνείας των μύθων κυριάρχησαν από την κλασική αρχαιότητα μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους. Ολα τα μεγάλα ονόματα της αρχαιότητας, κυρίως φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, αλλά και οι Σοφιστές, οι Τραγικοί και άλλοι διαμάχονταν για τα νοήματα των μύθων.

Ο Πλάτωνας αποτελεί ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο για τη σχέση του με το Μύθο, γιατί ενώ είναι μεγάλος διαλεκτικός φιλόσοφος, δεν καταργεί -αλλά ερμηνεύει και μάλιστα όταν χρειαστεί χρησιμοποιεί- το μύθο. Πλάθει μύθους που έχουν όλη την ποιητικότητα και τη ζωντάνια των αρχαίων μύθων.

Ευημερισμός

Ευημερισμός ονομάζεται η φιλοσοφική θεωρία του Ευήμερου, Κυρηναϊκού φιλοσόφου του Γ΄ αιώνα π.Χ., η οποία αναπτύσσεται στο έργο του «Ιερά αναγραφή», από το οποίο σώζονται μόνο αποσπάσματα. Λέγεται ότι επεχείρησε εξερευνητικό ταξίδι στην Ερυθρά θάλασσα και τα μεσημβρινά παράλια της Ασίας. Στο βιβλίο του διηγείται το πως διαπλέοντας τον Ινδικό Ωκεανό βρέθηκε στο νησί των Παγχαίων. Εκεί βρήκε έναν ναό του Δία και μία χρυσή στήλη, όπου ήταν γραμμένες οι πράξεις του Ουρανού, του Κρόνου, και του Δία. Σύμφωνα με αυτά ο Ευήμερος υποστήριζε ότι οι θεοί ήταν αξιόλογοι άνθρωποι (βασιλιάδες) που η φήμη τους ήταν τόσο μεγάλη, ώστε έγιναν θρύλοι, και οι άνθρωποι τους ανύψωσαν σε θεούς.

Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για κάθε φιλοσοφική θεώρηση των θεών ως σπουδαίων ανθρώπων.
Αυτός ο τρόπος ερμηνείας εντάσσεται στην ιστορική περίοδο. Ονομάστηκε έτσι από την Ευήμερο (330-260π.Χ.) μέτριο συγγραφέα, ο οποίος έγραψε ένα μυθιστόρημα με τίτλο "Ιερά Αναγραφή". Χρησιμοποίησε το αγαπητό στην εποχή του είδος της περιηγητικής λογοτεχνίας. Στο μυθιστόρημά του οι θεοί των αρχαίων είναι οι πρωταγωνιστές. Εδινε δηλ. μία ιστορική ύπαρξη στους θεούς, οι οποίοι κατ' αυτόν ήταν αρχικά μεγάλοι άνθρωποι, αρχαίοι βασιλιάδες που θεοποιήθηκαν αργότερα λόγω της προσφοράς τους προς τους ανθρώπους. Το έργο του Ευήμερου είχε μεγάλη απήχηση λόγω της μεγάλης διάδοσης που είχε στην εποχή του η περιηγητική λογοτεχνία και λόγω της φθοράς που είχε υποστεί η αρχαία θρησκεία από τους Σοφιστές και μετά. Ο επερχόμενος Χριστιανισμός υιοθέτησε την αντίληψη του Ευήμερου, γιατί ακριβώς αυτή η ερμηνεία βοηθούσε στη διαμάχη με την αρχαία θρησκεία: Οι θεοί ήταν ιστορικά πρόσωπα, βασιλιάδες που θεοποιήθηκαν και τίποτα περισσότερο. Η αληθοφάνεια αυτής της μεθόδου συντέλεσε στην εξάπλωση του Ευημερισμού στις αμόρφωτες μάζες.

Μεσαίωνας και Αναγέννηση

Στο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση δε λείπει η ενασχόληση με τους αρχαίους μύθους. Δεν χρησιμοποιήθηκε καμία νέα μέθοδος. Οι αρχαίοι θεοί είχαν καταργηθεί, αλλά δεν χάθηκαν εντελώς. Κατόρθωσαν να επιζήσουν και μέσα στο Χριστιανισμό. Ο Jean Sernec στο έργο του " Η επιβίωση των αρχαίων θεών " αναφέρει τέσσερεις δρόμους μέσα από τους οποίους οι αρχαίοι θεοί "πέρασαν" στη νεώτερη εποχή. Παρά τις προσπάθειες για κατάργηση των αρχαίων θεών -και της μυθολογικής παράδοσης ταυτόχρονα- έγινε ένας συμβιβασμός, γιατί δε γινόταν διαφορετικά. Η αρχαία ελληνική μυθολογία ήταν δεμένη με την παιδεία και ο κόσμος διατηρούσε την επαφή έτσι με τον ζωντανό κόσμο των θεών που αναφέρονταν σε όλα τα κείμενα τα οποία οι μορφωμένοι μελετούσαν: φιλοσόφους, επικούς και τραγικούς ποιητές. Ετσι, ο συμβιβασμός ήταν απαραίτητος και έγινε σε τέσσερα επίπεδα, όπως προαναφέραμε κατά τον Sernec: α) Ιστορική Παράδοση β) Φυσική Παράδοση γ) Ηθική Παράδοση δ) Εγκυκλοπαιδική Παράδοση.

Ιστορική Παράδοση ονομάζει ο Sernec το δρόμο της επιβίωσης των αρχαίων θεών που περνά μέσα από την Ιστορία. Πρόκειται για την αντίληψη του Ευημερισμού που αναφέραμε πιο πριν. Οι θεοί ήταν ιστορικά πρόσωπα, πρώτοι "ευρέτες" και μαζί τους συμβαδίζουν οι ήρωες και οι Σοφοί της Αρχαιότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι προσωπογραφίες φιλοσόφων της Αρχαιότητας συναντούμε μέσα σε χριστιανικές εκκλησίες.

Φυσική Παράδοση ονομάστηκε η επιβίωση των αρχαίων θεών μέσα από το δρόμο της Φυσικής Φιλοσοφίας, που κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση ταυτίστηκε με την Αστρολογία. Οι θεοί και οι ήρωες έδωσαν τα ονόματά τους σε πλανήτες και αστερισμούς και πάλι, παρά τις αντίθετες προσπάθειες, κράτησαν σταθερά τις θέσεις και τα ονόματά τους στον ουρανό. Αλλωστε η Αστρολογία χρησιμοποιόταν κατά κόρον στο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, ακόμη δε και ανώτεροι εκκλησιαστικοί λειτουργοί ασχολούνταν μ' αυτήν.

Η Ηθική Παράδοση σχετίζεται με την αλληγορική ερμηνεία, που αποδίδει στους θεούς το συμβολισμό αρετών, καταστάσεων της ψυχής και αφηρημένων εννοιών. Ο Μιχαήλ Ψελλός είναι χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτής της παράδοσης μαζί με τον Πλήθωνα, το έργο του οποίου " Νόμων Συγγραφή " κάηκε με διαταγή του Πατριάρχη Γεώργιου Σχολάριου πριν ακόμη εκδοθεί. Στη Δύση γενικά γνωρίζει μεγάλη εξάπλωση αυτός ο δρόμος "συμβιβασμού" και έμμεσης κατά κάποιο τρόπο παραδοχής ότι "κάτι κρύβεται" πίσω από τη μυθολογία και τους αρχαίου θεούς.

Εγκυκλοπαιδική Παράδοση. Σύμφωνα με τον εγκυκλοπαιδισμό όλες οι ανθρώπινες γνώσεις μπορούν να ταξινομηθούν και ν' αποτελέσουν ένα οικοδόμημα. Μέσα σ' αυτό έχουν τη θέση τους και οι αρχαίοι θεοί και γενικά το σώμα (corpus) της αρχαίας μυθολογίας.

Ετσι επέζησαν οι θεοί και η μυθολογία στο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, παρά την πανίσχυρη πίεση του Χριστιανισμού. Ομως οι αιώνες πέρασαν. Ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα υποχώρησε και οι επιστήμες άρχισαν τα πρώτα τους βήματα. Ο Ορθολογισμός και ο Θετικισμός αντιτάσσονται στην πίστη. Ταξίδια και ανακαλύψεις φέρνουν νέα υλικά και απομακρυσμένες και άγνωστες μυθολογίες προσφέρονται στους ερευνητές, οι οποίοι περιορίζονταν στην ελληνορωμαϊκή μυθολογία και τη Βίβλο. Μεγάλο ενδιαφέρον εμφανίζεται για την παγκόσμια μυθολογία και νέες σχολές μελέτης των μύθων παρουσιάζονται στον 18ο και 19ο αιώνα.

Ο Ορθολογισμός θεωρεί ότι οι μύθοι ανήκουν σε μία παιδική φάση της ανθρωπότητας και πάνω σ' αυτή τη βάση λειτουργούν οι εκπρόσωποί του. Να σημειώσουμε ότι, παρά την κοινή τους ορθολογιστική βάση, είχαν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ τους, γιατί ο καθένας πίστευε ότι η δική του κατεύθυνση έρευνας είναι η σωστή. Δίπλα στον Ορθολογισμό βαδίζει ο Ρομαντισμός, ο οποίος θεωρεί ότι δίπλα στη λογική σκέψη του ανθρώπου ο Μύθος αντιπροσωπεύει έναν άλλο τρόπο σκέψης, που δεν πρέπει να τον απορρίψουμε.

Πηγή/Φωτογραφία/Βιβλιογραφία

Ιωάννη Κακαβούλια: Ελληνική Γραμματολογία (αρχαία και βυζαντινή), Αθήνα: Εκδ. Νικόδημος.

Bulfinch, Thomas. Bulfinch's Mythology. Whitefish: Kessinger, 2004, p. 194.

S. Spyridakis: "Zeus Is Dead: Euhemerus and Crete" The Classical Journal 63.8 (May 1968, pp. 337–340) p.338.

Herodotus presented rationalized accounts of the myth of Io (Histories I.1ff) and events of the Trojan War (Histories 2.118ff).

An introduction to mythology, Lewis Spence, 1921, p. 42.

Plato, Phaedr. 229b–d, translation taken from: Plato (1997). Cooper, John Madison; Hutchinson, D.S., eds. Complete works. Hackett Publishing. pp. 509–510. ISBN 978-0-87220-349-5. Retrieved 2011-09-20.

Phaedrus, 229d

S. Spyridakis, 1968, pp. 338–339.

Euhemerus in Context, Franco De Angelis De Angelis and Benjamin Garstad, Classical Antiquity,Vol. 25, No. 2, October 2006, pp. 211–242.

Zeus Is Dead: Euhemerus and Crete, S. Spyridakis, The Classical Journal, Vol. 63, No. 8, May, 1968, pp. 337–340.

Callimachus, Hymn to Zeus

https://el.wikipedia.org

The hymns of Callimachus, tr. into Engl. verse, with notes. To which are added, Select epigrams, and the Coma Berenices of the same author, six hymns of Orpheus, and the Encomium of Ptolemy by Theocritus, by W. Dodd, 1755, p. 3, footnote.

Epilegomena to the Study of Greek Religions and Themis a Study of the Social Origins of Greek Religion, Jane Ellen Harrison, Kessinger Publishing, 2003, p. 57.

Euhemerism: A Mediaeval Interpretation of Classical Paganism, John Daniel Cooke, Speculum, Vol. 2, No. 4, Oct., 1927, p. 397.

Quoted in Seznec (1995) The Survival of the Pagan Gods Princeton University Press pg 12, who observes (p. 13) of the numerous Christian examples he mentions, "Thus Euhemerism became a favorite weapon of the Christian polemicists, a weapon they made use of at every turn".

Chronicon, Pat. Graeca XIX, cols. 132, 133, i. 3.

Euhemerism and Christology in Origen: "Contra Celsum" III 22–43, Harry Y. Gamble, Vigiliae Christianae, Vol. 33, No. 1, Mar., 1979, pp. 12–29.

Isidore, Etymologiae, book viii, ch. 12.

Seznec 1995:16.

"Chapter 4: Pagan Survivals in Galicia in the Sixth Century".

Euhemerism: A Mediaeval Interpretation of Classical Paganism, John Daniel Cooke, Speculum, Vol. 2, No. 4, Oct., 1927, pp. 396–410.

The Franciscan friar Roger Bacon in the 13th century argued that ancient Gods such as Minerva, Prometheus, Atlas, Apollo, Io and Mercury were all deified humans. – Opus Maius, ed. J. H. Bridges, Oxford, 1897, pp. 46–47.

Price, Robert M, ( 2011) The Christ-Myth Theory and Its Problems, American Atheist Press. ISBN 1-57884-017-1 p. 313

"Euhemerization Means Doing What Euhemerus Did - Richard Carrier". 1 August 2015.

"Brief Note on Euhemerization - Richard Carrier". 13 April 2016.

Snorri Sturluson, trans. Anthony Faulkes, Edda. Everyman. 1987. (Prologue, p. 4)

For example in the preface to Arthur Golding's 1567 translation of Ovid's Metamorphoses into English, Golding offers a rationale for contemporary Christian readers to interpret Ovid's pagan stories. He argues: 'The true and everliving God the Paynims did not know: Which caused them the name of Gods on creatures to bestow'.

The rise of modern mythology, 1680–1860, Burton Feldman, Robert D. Richardson, Indiana University Press, 2000, p. 86.

Wood, Juliette (1999). "Chapter 1, The Concept of the Goddess". In Sandra Billington, Miranda Green. The Concept of the Goddess. Routledge. p. 12. ISBN 9780415197892. Retrieved 2008-12-23.

Hutton, Ronald (1993). The Pagan Religions of the Ancient British Isles: Their Nature and Legacy. John Wiley & Sons. p. 320. ISBN 9780631189466.

The Paganism Reader. p. 128.

Hutton, Ronald (1993). The Pagan Religions of the Ancient British Isles: Their Nature and Legacy. John Wiley & Sons. p. 145. ISBN 9780631189466.

Davidson, Hilda Ellis (1998). Roles of the Northern Goddess, page 11. Routledge. ISBN 0-415-13611-3

Lewis, James R. Magical Religion and Modern Witchcraft. p. 172.

G.S. Kirk, Myth: its meaning and functions in ancient and other cultures, Cambridge University Press, 1970, p. 5. ISBN 0-520-02389-7

Richard G. A. Buxton, Imaginary Greece: The Contexts of Mythology, Cambridge University Press, 1994, p. 5. ISBN 0-521-33865-4

Mary Lefkowitz, Greek Gods, Human Lives

Kevin Herbert, review of The Greek Myths; The Classical Journal, Vol. 51, No. 4. (Jan., 1956), pp. 191–192.

Nick Lowe, "Killing the Graves Myth", Times Online, December 20, 2005