Αψίδα του Γαλέριου και Ροτόντα

ENGLISH

Μνημεία Ελλάδας | Μνημεία Εξωτερικού

 Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Θεσσαλονίκης είναι η Θριαμβική Αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα), που βρίσκεται βόρεια της οδού Εγνατία και σε μικρή απόσταση από την Ροτόντα.

Η Καμάρα είναι κτίσμα της εποχής της Ρωμαϊκής "Τετραρχίας" (αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί το ένα σκέλος (δυτικό) μίας στεγασμένης στοάς, που σχηματιζόταν από αψίδες και τόξα.

Η θριαμβική αυτή αψίδα ήταν τοποθετημένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία, που διέσχιζε την πόλη (από τη δύση στην ανατολή) και αποτελούσε μέρος του λεγόμενου Γαλεριανού συγκροτήματος (Ρωμαϊκά Ανάκτορα), που αναπτύσσονταν κύρια προς το νότο, στις σημερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδρομίου.

The Arch and the Rotunda of Galerius

Η Αψίδα του Γαλερίου κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306 μ.Χ.) μετά από πολέμους του κατά των Περσών. Ανάλογες είναι και οι ανάγλυφες παραστάσεις που υπάρχουν στους δύο πεσσούς που σώθηκαν ως τις μέρες μας. Οι ανάγλυφες αυτές παραστάσεις, που δεν διακρίνονται για ιδιαίτερες καλλιτεχνικές αρετές, όπως άλλωστε όλα τα γλυπτά σε μάρμαρο έργα αυτής της περιόδου, είναι διατεταγμένες σε 4 σειρές, η μία πάνω από την άλλη. 

Rotunda and Arch of Galerius complex reconstruction

Αψίδα του Γαλέριου

Design of the Arch 

Η αψίδα του Γαλερίου αποτελεί στοιχείο του Γαλεριανού Συγκροτήματος στο Ν.Α τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσ/νίκης. Σήμερα σώζονται δύο κύριοι πεσσοί και ένας δευτερεύων, που συνδέονται με πλίνθινο τόξο. 

The Tomb of Galerius, now the Church of Agios Giorgios or Church of the Rotonda

Οι κύριοι πεσσοί φέρουν επένδυση από μαρμάρινες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις , που αφηγούνται γεγονότα από τις πολεμικές επιχειρήσεις του Γαλερίου κατά των Περσών. Το κεντρικό τοξωτό άνοιγμα είναι πλάτους 9.7 μ. και ύψους 12.5 μ. και το μικρότερο πλάτους 4.85 μ. και ύψους 6.5 μ.

Χτίστηκε το 305 μ.Χ. ύστερα από την οριστική νίκη του αυτοκράτορα κατά των Περσών. Είχε την τυπολογία ενός οκτάπυλου με 4 κεντρικούς ογκώδεις πεσσούς, 4 δευτερεύοντες στα πλάγια, ισάριθμα τόξα και χαμηλό σφαιροειδή θόλο.

Συνδεόταν με τα Ανάκτορα του Γαλερίου (νοτιοδυτικότερα) και με τη Ροτόντα (προς Βορρά). Η αψίδα στη σημερινή της μορφή είναι αποσπασματική. Λείπει ο τέταρτος πεσσός του τόξου, που θα πατούσε στο οδόστρωμα της σημερινής Εγνατίας, και όλο το αντίστοιχο ανατολικό τόξο.
Τα δύο αυτά τόξα ενώνονταν σχηματίζοντας τρούλο, ενώ από κάτω περνούσε πομπική οδός που πλαισιωνόταν με κιονοστοιχίες δεξιά και αριστερά και ένωνε τα ανάκτορα με τη Ροτόντα. Κάτω από την Αψίδα περνούσε η Εγνατία, η οποία ήταν βασιλική οδός (Via Regia), ένας συγκεκριμένος τύπος οδού στρατηγικής σημασίας και συγκεκριμένης νομικής υπόστασης κατά τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Οι Ρωμαίοι χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν το τελευταίο τέταρτο του 3ου αιώνα μ.Χ. ένα από τους πιο επικίνδυνους εχθρούς, τους Πέρσες. Ο Διοκλητιανός το 287 μ.Χ. τους απέσπασε τη Μεσοποταμία και έκλεισε ειρήνη αφήνοντας στο θρόνο της Αρμενίας τον υποτελή του Τιριδάτη. Ύστερα από εννιά χρόνια, το 296 μ.Χ. ο βασιλιάς των Περσών Ναρσής κήρυξε τον πόλεμο, πήρε τη Μεσοποταμία και την Αρμενία κι έδιωξε τον Τιριδάτη. Ο Γαλέριος, μετά από συνεννόηση με το Διοκλητιανό, που βρισκόταν στην Αντιόχεια, εκστράτευσε εναντίον του Ναρσή αλλά νικήθηκε στις Κάρρες και στο Καλλίνικο. Το 297 εκστράτευσε εκ νέου και κατόρθωσε να νικήσει ολοκληρωτικά το Ναρσή, η οικογένεια του οποίου καθώς και οι θησαυροί του έπεσαν στα χέρια του Γαλέριου. Αργότερα ο Γαλέριος συναντήθηκε με το Διοκλητιανό στο Νίσιβι της Μεσοποταμίας κι οι δυο μαζί έκλεισαν νέα ειρήνη με το Ναρσή.

The arch in 1930

Τα ανάγλυφα

Τη νίκη λοιπόν του Γαλέριου εναντίον του Ναρσή αφηγούνταν οι τέσσερις κύριοι πεσσοί του μνημείου. Τα εικονογραφικά θέματα αναπτύσσονται σε ζώνες, από τέσσερις στις τρεις πλευρές κάθε πεσσού και από δύο σε κάθε πλευρά που βρίσκεται απέναντι από τους δευτερεύοντες πεσσούς. Κάθε ζώνη έχει διαφορετικό πλάτος. Η πρώτη ζώνη από πάνω έχει πλάτος 1,00 η δεύτερη 1,20, η τρίτη 1,19 και η τέταρτη 1,21μ. Οι ζώνες των ανάγλυφων χωρίζονται από ζωνάρια που εξέχουν σαν μαξιλάρια, διακοσμημένα είτε με πλοχμούς από δαφνόφυλλα, που τους συγκρατούν ταινίες δεμένες κατά διαστήματα, είτε με γιρλάνδες από κλαδιά και λουλούδια (ρόδακες). Επάνω ο διάκοσμος τελειώνει μ' έναν «κοσμήτη» (γείσο) από κυμάτια, ανθέμια κλπ. Κάτω, η τελευταία ζώνη των αναγλύφων ορίζεται από τις βάσεις των πεσσών, οι οποίες στην κατατομή τους μοιάζουν με βάσεις ιονικών κιόνων. Τίποτα δεν έχει σωθεί από τα ανάγλυφα των δύο κύριων πεσσών που λείπουν, των οποίων τώρα μόνο τα θεμέλια διατηρούνται κάτω από το κατάστρωμα του πεζοδρομίου.
Η τέχνη των ανάγλυφων της Καμάρας είναι αφηγηματική και συγχρόνως διακοσμητική. Το κυριότερο χαρακτηριστικό είναι ο πληθωρισμός των παραστάσεων και των μορφών. Και η παραμικρή επιφάνεια γεμίζεται με θέματα που πολλές φορές είναι επουσιώδη. Και αν έλειπαν δηλαδή αυτά δε θα είχαμε ζημία στη σαφήνεια του αφηγηματικού μέρους. Για τι διακοσμητική επιδίωξη συχνά παραβλέπονται οι φυσικές αναλογίες, έτσι που οι ελέφαντες έχουν το ίδιο ύψος με τα άλογα ή τα άλογα να είναι μικρότερα από τους ανθρώπους ή μια πύλη τείχους να μην ξεπερνά το ύψος ενός ανθρώπου. Γενικά η τέχνη των αναγλύφων αποβλέπει περισσότερο στις οπτικές αξίες παρά στις πλαστικές, ή όπως λένε οι ιστορικοί της τέχνης, τις απτικές, που χαρακτηρίζουν ιδίως την κλασική εποχή. Όλα αυτά είναι γνωρίσματα της τέχνης της Ύστερης Αρχαιότητας στην οποία ανήκει και η εποχή της Πρώτης Τετραρχίας.
Η περιγραφή των αναγλύφων γίνεται με τη σειρά που ακολουθεί ο C. Vermeule. Η σειρά των αριθμών του σχεδίου αντιστοιχεί με τις ζώνες των αναγλύφων από τα πάνω προς τα κάτω.

Βόρειος Πεσσός
Ζώνη 1η, Μάχη στη χώρα των Κούρδων.

Galerius (L) attacks Narses (R)

Ο Γαλέριος με τη στρατιά του, αφού πέρασε τις οροσειρές της Μηδίας και Ασσυρίας, φτάνει σ' ένα ποταμό όπου συναντά τον εχθρό και δίνει μάχη. Ο ποταμός εδώ παριστάνεται (πάνω αριστερά) προσωποποιημένος. Είναι γυμνός στο πάνω μέρος του σώματος και αναπαύεται σ' ένα βράχο. Δεξιά του ποταμού μια ομάδα Δακών ιππέων, με τα χαρακτηριστικά σήματα των δρακόντων, καλπάζουν προς τον εχθρό, έχοντας επιφυλακής τον αυτοκράτορα. Δύο σωματοφύλακες έχουν προχωρήσει περισσότερο και έχουν συμπλακεί με τους εχθρούς. Καταγής, ιδίως κοντά στον αυτοκράτορα είναι πεσμένοι αρκετοί εχθροί, σκοτωμένοι ή πληγωμένοι. Μικρό μέρος του ανάγλυφου κατέχουν οι εχθροί. Τρεις απ' αυτούς, με κράνη και ασπίδες μεγάλες, διακρίνονται στο πρώτο πλάνο. Στο βάθος φαίνεται ένας έφιππος νέος, ο Κούρδος αρχηγός ίσως, ο οποίος σηκώνει το δεξί του χέρι για να τινάξει ένα ακόντιο. Στο άκρο δεξιό μέρος ένα άρμα με τέσσερις ελέφαντες οδηγείται από Ασιάτες. Είναι το άρμα της Νίκης, η οποία παριστάνεται να σκύβει προς τα εμπρός, σαν να βιάζεται να αναγγείλει στους Ρωμαίους την καλή έκβαση της μάχης.

The imperial family at the sacrifice of thanksgiving

Ζώνη 2η, Έξοδος αιχμαλώτων από μια ασσυριακή πόλη.
Η πόλη παριστάνεται μόνο από μια πύλη στα δεξιά, που προστατεύεται από δύο πύργους. Αριστερά της σύνθεσης και ως το κέντρο εικονίζονται τρεις μορφές ηλικιωμένων γενειοφόρων που σκύβουν υποταχτικά μπροστά στον αυτοκράτορα, του οποίου σώζεται στην άκρη μόνο ένα μέρος από το αριστερό του πόδι. Οι αιχμάλωτοι οδηγούνται από ένα Ρωμαίο οπλίτη και τρεις δορυφόρους του αυτοκράτορα, οπλισμένους με δόρατα και ασπίδες. Στο κέντρο, σε δεύτερο πλάνο, εικονίζεται μια γυναίκα με το παιδί της πάνω σε μια καμήλα. Μια δεύτερη καμήλα με δύο γυναίκες πάνω της παριστάνεται στη δεξιά μεριά, μπροστά στην πύλη. Δίπλα στην καμήλα βρίσκεται ένας Ρωμαίος οπλίτης. Στην άκρη δεξιά, βρίσκεται ένας Ανατολίτης, φορτωμένος με ένα σάκο.
Ζώνη 3η, Ειρηνική υποδοχή του αυτοκράτορα σε μια εχθρική περιοχή
Ο αυτοκράτορας εικονίζεται στο κέντρο φορώντας πολιτική περιβολή και κάθεται σε ένα ταξιδιωτικό αμάξι που το σέρνουν 4 άλογα. Τον συνοδεύουν ιππείς της φρουράς του, οι οποίοι φορούν χιτώνες, χλαμύδες και κράνη. Δύο μικρά παιδιά (δούλοι) προηγούνται. Η συνοδεία κατευθύνεται προς τα δεξιά, όπου την περιμένουν γυναίκες του εχθρού. Η καθεμιά φέρνει το δεξί της χέρι στον ώμο της άλλης (δείγμα χαιρετισμού), ενώ η μια απ' αυτές φαίνεται να κρατάει άνθη.
Ζώνη 9η,
Τρίτος από αριστερά παριστάνεται ο αυτοκράτορας να κάθεται σε ένα κάθισμα εκστρατείας. Γύρω του στέκονται οι δορυφόροι. Δεξιά εικονίζεται μια ομάδα αιχμαλώτων και δύο απ' αυτούς σκύβουν υποταχτικά προς τον αυτοκράτορα. Ακολουθούν άλλοι δορυφόροι και ικέτες. Ανάμεσά τους μια γυναίκα με το παιδί της. Η παράσταση τονίζει τη συμπόνια και την επιείκεια (clementia) του νικητή προς τους ηττημένους.
Ζώνη 11η, Όμιλος γυναικών
Διακρίνεται όμιλος αιχμαλώτων γυναικών με χιτώνες και μακριά ιμάτια. Μια απ' αυτές κρατά λουλούδια, ενώ μια άλλη ένα μακρύ σκήπτρο. Ένα μεγάλο μέρος στα αριστερά της σύνθεσης χάθηκε και αντικαταστάθηκε από μαρμάρινη πλάκα κατά τις αναστηλωτικές εργασίες.

The Arch as drawn by Edward Lear who visited the city in 1848 and the same view today.

Νότιος Πεσσός
Ζώνη 16η, Άφιξη του αυτοκράτορα σε μια πόλη της Ανατολής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Γαλέριος επισκέπτεται μια πόλη της Αρμενίας, την Έριζα, όπου υπήρχε ένα σπουδαίο ιερό της θεάς Αναΐτιδος, της Μεγάλης θεάς των Αρμενίων. Στα αριστερά διακρίνεται η πύλη της πόλης, από την οποία φαίνεται πως έχει ξεκινήσει ο Γαλέριος, με τη συνοδεία των έφιππων σωματοφυλάκων του, που κρατούν δόρατα ή λάβαρα. Ο αυτοκράτορας παριστάνεται πάνω σε ένα δίτροχο όχημα με "καθέδρα" που το σύρουν δύο άλογα. Οι πρώτοι από τη συνοδεία του έχουν φτάσει ήδη στην πόλη. Οι κάτοικοι με λάβαρα και άνθη, βγαίνουν να υποδεχτούν τον επίσημο επισκέπτη. Μέσα στην πόλη, στο βάθος, δίπλα από ένα κυπαρίσσι, προβάλλει ο ναός της θεάς, την οποία, με την επίσκεψή του θέλησε να τιμήσει ο Γαλέριος. Στο κέντρο του ναού διακρίνεται το λατρευτικό άγαλμα.

The tetrarchs arrayed in unison with a Victoria holding a victory wreath to the Augusti.

Ζώνη 17η: Αναπαράσταση θυσίας που προσφέρουν ο Διοκλητιανός με τον Γαλέριο.

Ζώνη 20η, Τιμή στο νικητή της Ανατολής

Ο Γαλέριος παριστάνεται στα αριστερά της σύνθεσης να κάθεται σε μια κυλινδρική πέτρα, ντυμένος με πολιτικό ένδυμα και στηριζόμενος σ' ένα σκήπτρο. Πίσω του, μέσα σε κόγχη, διακρίνεται μια Νίκη. Απέναντί του μια άλλη Νίκη τον στεφανώνει. Ακολουθεί ένα αμάξι που το σέρνουν τέσσερις ελέφαντες που το οδηγεί μια γυναικεία μορφή, η οποία συμβολίζει την πολεμική αρετή και είναι ντυμένη με ποδήρη χιτώνα και οπλισμένη με δόρυ και ασπίδα. Η προσφορά της άμαξας αυτής σημαίνει την τιμή που απονέμεται στο Γαλέριο για τις νίκες του. Οι ελέφαντες έχουν τη συμβολική έννοια ότι ο νικηφόρος πόλεμος έγινε στην Ανατολή.

Ζώνη 24η, Ο Γαλέριος δέχεται πρεσβεία των Περσών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο βασιλιάς των Περσών, Ναρσής, μετά την ήττα του στέλνει πρεσβεία στο Γαλέριο, την οποία αναθέτει στο φίλο του Αφαρβάν. Αριστερά, κοντά στο Ρωμαίο οπλίτη, του οποίου η ασπίδα έχει ως επίσημα τον Ηρακλή, στέκεται ο Γαλέριος, ανάμεσα στους δορυφόρους του (τρεις όρθιος και εννέα μπροστά), οπλισμένους μόνο με δόρατα και ασπίδες. Στο κέντρο, πέντε Πέρσες γονατιστοί απλώνουν το δεξί τους χέρι ικετευτικά. Πίσω από τον τελευταίο Πέρση διακρίνεται μια Αμαζόνα. Μια άλλη καλύτερα διατηρημένη στέκεται παρά πέρα. Η συμμετοχή των Αμαζόνων στην παράσταση δεν είναι συμβολική. Ο λαός πίστευε πραγματικά ότι ο Γαλέριος στην εκστρατεία του πολέμησε και με Αμαζόνες. Οι τέσσερις γυναίκες που ακολουθούν δεξιά με τα περίεργα καλύμματα στα κεφάλια, καθώς και το παιδάκι που κάθεται λυπημένο, είναι μέλη της οικογένειας του Πέρση βασιλιά.

Ζώνη 27η, Βωμός με ασπίδα, Νίκες
Στο κέντρο διακρίνεται ένας βωμός και πάνω σ' αυτόν μια ασπίδα. Δίπλα φτερωτές νίκες και παραπέρα δέντρα από τα οποία κρέμονται λάφυρα. Στα άκρα, δεξιά και αριστερά, παριστάνονται από μια Αμαζόνα, οι οποίες κρατούν από τα μαλλιά τους δεμένους πισθάγκωνα αιχμαλώτους, συμβολίζοντας την πολεμική αρετή. Πιο πέρα από τις Αμαζόνες, στις γωνίες, φαίνεται από ένα τρόπαιο.
Αποκατάσταση του μνημείου
Οι πρώτες στερεωτικές εργασίες έγιναν επί Τουρκοκρατίας (1889). Το 1945 στερεώθηκε και υποθεμελιώθηκε ο βορειοανατολικός πεσσός. Το 1952 έγιναν σε ευρεία έκταση στερεωτικές και συντηρητικές εργασίες στις επιφάνειες των δύο κεντρικών πεσσών. Το 1954 η στάθμη της Εγνατίας κατέβηκε στο σημερινό επίπεδο και εμφανίστηκαν οι βάσεις των πεσσών. Τέλος, η ΙΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων πραγματοποίησε συντήρηση, στερέωση και καθαρισμό των μαρμάρινων αναγλύφων κατά το διάστημα 1991-2001 λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης του μνημείου.

Η Ροτόντα 

Η Ροτόντα ανήκει στα περίκεντρα οικοδομήματα, στο κυκλικό της σχήμα άλλωστε οφείλει και την ονομασία της. Κτίστηκε στα χρόνια του καίσαρα Γαλερίου, γύρω στα 306 μ.Χ., ως ναός του Δία ή του Κάβειρου ή κατ΄ άλλους ως Μαυσωλείο του ιδίου. Στον άξονά της κατέληγε πομπική οδός που συνέδεε τη θριαμβική αψίδα του Γαλερίου με το ανακτορικό συγκρότημα, που έχει ανασκαφεί νοτίως της Εγνατίας οδού. 

 Rotonde St. Georges plan

Το κτήριο, διαμέτρου 24,50μ καλύπτει ισοδιάστατος θόλος από οπτόπλινθους, που φθάνει σε ύψος τα 29,80μ.. Ο κυλινδρικός τοίχος, πάχους 6,30μ., διασπάται εσωτερικά σε οκτώ ορθογώνιες κόγχες, από τις οποίες η νότια αποτελούσε την κύρια είσοδο.

Η μετατροπή του σε χριστιανικό ναό, αφιερωμένο πιθανότατα στους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους, συντελέστηκε στη διάρκεια των παλαιοχριστιανικών χρόνων, άγνωστο πότε ακριβώς. Την ίδια περίοδο διανοίχθηκε και διευρύνθηκε η ανατολική κόγχη και κατασκευάστηκε το ιερό βήμα, ένας ορθογώνιος χώρος με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά. Γύρω από το κτήριο προστέθηκε κλειστή στεγασμένη στοά (πλάτους 8μ.) που επικοινωνούσε με τον κεντρικό χώρο μέσω επτά κογχών που διανοίχθηκαν στον αρχικό πυρήνα. Στη δυτική κόγχη διαμορφώθηκε νέα είσοδος με νάρθηκα και προστέθηκε πρόπυλο με δύο παρεκκλήσια, ένα κυκλικό ανατολικά και ένα οκταγωνικό δυτικά. Καμία από τις παραπάνω προσθήκες, με εξαίρεση τη διαμόρφωση της ανατολικής κόγχης, δεν σώζεται σήμερα. 

The altar view of the Rotunda of Galerius, initially a Mausoleum of Roman Emperor Galerius, later a Christian church, and then a mosque. It is now the Church of the Rotunda and a UNESCO World Heritage Site.

Τα λαμπρότερα όμως λείψανα από την παλαιοχριστιανική φάση του μνημείου είναι τα εξαίρετης ποιότητας ψηφιδωτά. Τις φωτιστικές θυρίδες και τα εσωρράχια των καμαρών στη βάση του θόλου κοσμούν ψηφιδωτά, των οποίων ο πλούτος των θεμάτων με φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα και η λαμπρότητα των χρωμάτων εντυπωσιάζει. Στο θόλο αναπτύσσονταν οι μεγάλες συνθέσεις σε τρεις επάλληλες ζώνες. Η χαμηλότερη, γνωστή στη βιβλιογραφία και ως ζώνη των μαρτύρων, διαιρείται σε οκτώ διάχωρα, στα οποία εικονίζονται δεόμενοι μάρτυρες μπροστά από μνημειακά αρχιτεκτονήματα. Στο ανατολικό διάχωρο που καταστράφηκε όταν κατέρρευσε το εκεί τμήμα του θόλου, τα κατεστραμμένα τμήματα του ψηφιδωτού συμπληρώθηκαν με τοιχογραφία από τον ιταλό ζωγράφο S. Rossi το 1889. Η μεσαία ζώνη των ψηφιδωτών του θόλου είναι σχεδόν κατεστραμμένη. Σώζεται μόνο το κατώτατο τμήμα, όπου διακρίνονται πάνω στο έδαφος πόδια ανδρικών μορφών σε έντονη κίνηση, πιθανότατα αγγέλων. Από την ψηφιδωτή παράσταση της τρίτης ζώνης σώζονται τα κεφάλια τριών εκ των τεσσάρων αγγέλων που ανακρατούν τριπλή ''δόξα'' από πολυποίκιλτα στεφάνια με πολυάκτινα αστέρια, πλοχμό με καρπούς και κλαδιά και πολύχρωμη ίριδα. Μεταξύ των αγγέλων εικονίζεται το μυθικό πτηνό φοίνικας να προβάλλει πάνω σε ερυθρό ακτινοβόλο δίσκο. Στο κέντρο της ''δόξας'' από την παράσταση του Χριστού σε χειρονομία θριάμβου διακρίνεται το προσχέδιο με κάρβουνο πάνω στις πλίνθους του θόλου. 

View of the interior with remnants of the mosaics.

Οι μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις που έγιναν στο μνημείο κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο επιβάρυναν τη στατική του επάρκεια. Οι σεισμοί των αρχών του 7ου αι. κατέστρεψαν την αψίδα του ιερού και το υπερκείμενο τμήμα του θόλου. Η αψίδα, μετά την αποκατάστασή της, ενισχύθηκε εξωτερικά με δύο αντηρίδες και διακοσμήθηκε τον 9ο αι. με την τοιχογραφία της Αναλήψεως. 

Το 1590/1 μετατράπηκε σε τζαμί από τον Σεΐχη Σουλεϊμάν Χορτατζή Εφέντη. 

Οι σεισμοί που έπληξαν την πόλη της Θεσσαλονίκης το 1978, προξένησαν σοβαρές βλάβες στο μνημείο. Οι αναστηλωτικές εργασίες απαίτησαν μεγάλες επεμβάσεις στο κτήριο και τον διάκοσμό του, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έχει περατωθεί. 

Μπορείτε να δείτε την αρχαιολογική ταινία "ΡΟΤΟΝΤΑ", παραγωγής Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, 2016, με την ιστορία του μνημείου και την ανάλυση της παράστασης των ψηφιδωτών εδώ.

Πηγή/Φωτογραφία/Βιβλιογραφία

Αθανασιου, Φ. et al. (ΑΕΜΘ 8, 1994). "Νεα στοιχεια για το Οκταγωνο του γαλεριανου συγκροτηματος".
Αθανασιου, Φ. et al. (Θεσσαλονικεων πολις 3, 1981). "τα ανακτορα του Γαλεριου στη Θεσσαλονικη, Μεθοδολογια αποκαταστασης".
Αθανασιου, Φ. et al. (Θεσσαλονικεων πολις 4, 2001). "Το λουτρα του ανακτορικου συγκροτηματος του Γαλεριου".
Dyggve, E. (Copenhagen, 1945). "Recherches sur le palais imperial de Thessalonique".
Dyggve, E. (Dissertationes Pannonicae ser. 2, 11, 1941). "Kurzer vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen im Palastviertel von Thessaloniki".
http://www.inthessaloniki.com
Hébrard, E. (BCH 44, 1920). "Les Travaux du Service archéologique d’Armée d’Orient a l’arc de triomphe de Galère et à l’arc de triomphe de Galère et à l’église Saint-Georges de Salonique".
Καραμπερη, Μ. (AAA 23-28, 1990-1995). "Ο πολος του Οκταγωνο στο γαλεριανο συγκροτημα και η σχεση του με το νοτιο μεγαλο περιστυλιο".
Καραμπερη, Μ. (Θεσσαλονικεων πολις 3, 2000). "Η αυτοκρατορικη εδρα Θεσσαλονικη".
Sasel, J. (ed.). Tabula Imperii Romani (Sheet K34).
http://internetscienceconference.eu
Vichers, M. (BSA 66, 1971). "A note on the Byzantine Palace at Thessaloniki".
Ward-Perkins, J. B. (New York, 1981). "Roman Imperial Architecture".
Dyggve, E. (Copenhagen, 1945). "Recherches sur le palais imperial de Thessalonique".
Engemann, J. (JAC 22, 1979). "Akklamationsrichtung, Sieger- und Besiegtenrichtung auf dem Galeriusbogen in Saloniki".
Garrucci, P. (W. Wylie, trans.). (NC 10, 1870). "Brass Medallion Representing the Persian Victory of Maximianus Galerius".
Hébrard, E. (BCH 44, 1920). "L’Arc de Galère et l’église Saint-Georges à Salonique".
Kinch, K. F. (Paris, 1890). "L’arc de triomphe de Salonique".
Laubscher, H. P. (Berlin, 1975). "Der Reliefschmuck des Galeriusbogens in Thessaloniki".
Makaronas, C. J. (Salonica, 1970). The Arch of Galerius at Thessaloniki.
Meyer, H. (JdI 95, 1980). "Die Frieszyklen am sogenannten Triumphbogen des Galerius in Thessaloniki".
Pond Rothman, M. S. (AJA 81, 1977). "The Thematic Organization of the Panel Reliefs on the Arch of Galerius".
http://www.it.uom.gr
Pond Rothman, M. S. (Byzantine Studies/Etudes Byzantines 2:1, 1975). "The Panel of the Emperors Enthroned on the Arch of Galerius".
Sutherland, C. H. V. (London, 1967), RIC IV: From Diocletian's Reform (A.D. 294) to the Death of Maximinus (A. D. 313)
Velenis, G. (AA, 1979). "Architektonische Probleme des Galeriusbogens in Thessaloniki".
Velenis, G. (AA, 1983). "Nachträgliche Beobachtungen am Oberbau des Galeriusbogens in Thessaloniki".
Vermeule, C. C. (Cambridge, Mass., 1968). "Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor".
von Schönebeck, H. (BZ 37, 1937). "Die zyklische Ordnung der Triumphalreliefs am Galeriusbogen in Saloniki".
http://www.culture.gr
von Schönebeck, H. (JbBerlMus 58, 1937). (Preserves image of the now lost head of Galerius, possibly from the large Arch of Galerius. The relief head was in Berlin.)

Bianchi-Bandinelli, R. (New York, 1971). "Rome: The Late Empire".
Brilliant, R. (L’Arte 10, 1970). "Temporal Aspects in Late Roman Art".
Brown, P. (New York, 1971). "The World of Late Antiquity".
https://en.wikipedia.org
Cameron, A. (Cambridge, Mass., 1993). "The Later Roman Empire, A. D. 284-430".
Kleiner, D. E. E. (New Haven, 1992). "Roman Sculpture".