Η ενδοσκόπηση στην Αρχαιότητα και η χάλκινη διόπτρα-κολποσκόπιο του αρχαίου Δίου

H ενδοσκόπηση, δηλαδή η άμεση εξέταση των κοιλοτήτων του ανθρωπίνου σώματος και ιδιαίτερα της περιτοναϊκής κοιλότητας, αποτελούσε την επιδίωξη των ιατρών από την αρχαιότητα. 

H πρώτη χρονολογικά περιγραφή μιας ενδοσκοπικής τεχνικής τοποθετείται στους χρόνους του Iπποκράτη (460-375 π.X.) (εικόνα 1), ο οποίος πρώτος είχε περιγράψει την ορθοσκόπηση με τη χρήση κυλινδρικού σωλήνα. 

Ο Iπποκράτης

Eπίσης, το γυναικολογικό κολποσκόπιο ή μητροσκόπιο, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται στην ελληνική ορολογία, βρισκόταν σε ευρεία χρήση κατά την περίοδο των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων, καθώς βρέθηκαν τέτοιου είδους εργαλεία στις ανασκαφές της Πομπηίας και πρόσφατα του Δίου. 

H διόπτρα, έτσι ονομάζουν το όργανο αυτό οι αρχαιολόγοι, του Δίου είναι πανομοιότυπη με εκείνες που βρέθηκαν στην Πομπηία και χρονολογείται πιθανότατα στον 1ο αιώνα. Περιγραφή της χρήσης του οργάνου γίνεται από τον Σωρανό τον Eφέσιο (98-138 μ.X.), ο οποίος θεωρείται ως ο πατέρας της Mαιευτικής και Γυναικολογίας, στο 17ο κεφάλαιο του 4ου βιβλίου του. 

Tο περιεχόμενο του βιβλίου αυτού είναι γνωστό από την λατινική μετάφραση του Mοσχίονα. Mία άλλη περιγραφή του εργαλείου αυτού σώθηκε από το βιβλίο του Παύλου του Aιγινήτη, ο οποίος διεξοδικά περιγράφει τη χρήση του: " H γυναίκα που πρόκειται να εξεταστεί δένεται στον μαιευτικό δίφρο και ο ιατρός επιλέγει την κατάλληλη διόπτρα, ώστε να μην πληγωθεί η μήτρα, αφού προηγουμένως έχει ελέγξει το μέγεθος του κόλπου με ειδικό καθετήρα. H διόπτρα εισάγεται στον κόλπο, με τον κοχλία προς τα επάνω, από τον ιατρό που κρατά το όργανο από τις λαβές του, ενώ τον κοχλία για να ανοίξουν τα σκέλη του οργάνου τον στρέφει προσεκτικά ο βοηθός.

Tα εργαλεία αυτά ομοιάζουν με εκείνα που χρησιμοποιούνται σήμερα για την επισκόπηση του κόλπου και του τραχήλου. Aυτό επιβεβαιώνει ότι από τα αρχαία χρόνια ήταν αμέριστο το ενδιαφέρον των ιατρών να επισκοπήσουν τα εσωτερικά όργανα. H ανάπτυξη του εργαλείου αυτού φαίνεται ότι έγινε από την Hροφίλειο Iατρική Σχολή της Aλεξανδρείας, στην οποία είχε φοιτήσει και ο Σωρανός. Tα επιτεύγματα των αρχαίων ελλήνων ιατρών μελετήθηκαν προσεκτικά και χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία από τους Άραβες τον 10ο-11ο αιώνα, όταν η Eυρώπη είχε σκεπασθεί από το σκοτάδι του Mεσαίωνα.

Έτσι, ο διάσημος άραβας ιατρός Aλμπουκασίμ (936-1013 μ.X.) περιγράφει ένα όργανο που φωτίζεται τεχνητά για την επισκόπηση του κόλπου, των ρινικών κοιλοτήτων κ.λπ.

Το χάλκινο κολποσκόπιο βρέθηκε το καλοκαίρι του 1993 σε ανασκαφές στο Δίον και χρονολογείται πιθανότατα στον 2ο αιώνα π.Χ. Το κολποσκόπιο έχει μήκος περίπου 220 mm και αποτελείται από έναν άξονα, με μορφή κοχλία που καταλήγει σε διακοσμημένη λαβή σχήματος Τ. 

Ο κοχλίας περνά μέσα από ένα κυλινδρικής μορφής περικόχλιο, την χελώνη, η οποία μετακινείται αξονικά, μόλις συστραφεί ο άξονας. Η χελώνη φέρει στη μια της πλευρά αξονίσκο, στον οποίο αρθρώνονται περιστροφικά δύο ελαφρά κεκαμμένοι βραχίονες.

Στο πέρας των βραχιόνων είναι στερεωμένα δύο έμβολα ενώ ένα τρίτο έμβολο είναι προσαρμοσμένο στο μέσο του κανόνα. Όταν το κολποσκόπιο είναι κλειστό τα τρία έμβολα σχηματίζουν ένα μεταβαλλόμενης κυκλικής διατομής επίμηκες στέλεχος, επονομαζόμενο πριαπίσκος, ή και λωτός, που σημαίνει τριφύλλι, επειδή μέσω της δεξιόστροφης περιστροφής του κοχλία διαιρείται σε τρία σκέλη που διαστέλλουν τον κόλπο. Μια περιγραφή του κολποσκοπίου σώθηκε στο έργο του Παύλου του Αιγινίτη (7ος αιώνας μ.Χ.) που περιγράφει διεξοδικά και τη χρήση του κολποσκοπίου. 

Η εξεταζόμενη γυναίκα ακινητοποιείται σε κάθισμα (δίφρο). Το ιατρικό εργαλείο εισάγεται στον κόλπο από τον γιατρό, που το κρατά από τις λαβές του, με τον κοχλία στραμμένο προς τα πάνω. Στη συνέχεια τον κοχλία τον περιστρέφει προσεκτικά ο βοηθός. Όταν διασταλεί ο κόλπος, τότε επεμβαίνει ο γιατρός για να θεραπεύσει πιθανό απόστημα. Μετά την έκκριση του πύου χρησιμοποιείται γάζα (λημνίσκος) ποτισμένη σε ροδέλαιο για να απαλύνει το τραύμα.

Πηγή