Robots Fight Over Alexander the Great

For many it is no more than the first port of call when a niggling question raises its head. Found on its pages are answers to mysteries from the fate of male anglerfish, the joys of dorodango, and the improbable death of Aeschylus.

But beneath the surface of Wikipedia lies a murky world of enduring conflict. A new study from computer scientists has found that the online encyclopedia is a battleground where silent wars have raged for years.

Since Wikipedia launched in 2001, its millions of articles have been ranged over by software robots, or simply “bots”, that are built to mend errors, add links to other pages, and perform other basic housekeeping tasks.

In the early days, the bots were so rare they worked in isolation. But over time, the number deployed on the encyclopedia exploded with unexpected consequences. The more the bots came into contact with one another, the more they became locked in combat, undoing each other’s edits and changing the links they had added to other pages. Some conflicts only ended when one or other bot was taken out of action.

“The fights between bots can be far more persistent than the ones we see between people,” said Taha Yasseri, who worked on the study at the Oxford Internet Institute. “Humans usually cool down after a few days, but the bots might continue for years.”

The findings emerged from a study that looked at bot-on-bot conflict in the first ten years of Wikipedia’s existence. The researchers at Oxford and the Alan Turing Institute in London examined the editing histories of pages in 13 different language editions and recorded when bots undid other bots’ changes.

They did not expect to find much. The bots are simple computer programs that are written to make the encyclopedia better. They are not intended to work against each other. “We had very low expectations to see anything interesting. When you think about them they are very boring,” said Yasseri. “The very fact that we saw a lot of conflict among bots was a big surprise to us. They are good bots, they are based on good intentions, and they are based on same open source technology.”

While some conflicts mirrored those found in society, such as the best names to use for contested territories, others were more intriguing. Describing their research in a paper entitled Even Good Bots Fight in the journal Plos One, the scientists reveal that among the most contested articles were pages on former president of Pakistan Pervez Musharraf, the Arabic language, Niels Bohr and Arnold Schwarzenegger.

One of the most intense battles played out between Xqbot and Darknessbot which fought over 3,629 different articles between 2009 and 2010. Over the period, Xqbot undid more than 2,000 edits made by Darknessbot, with Darknessbot retaliating by undoing more than 1,700 of Xqbot’s changes. The two clashed over pages on all sorts of topics, from Alexander of Greece and Banqiao district in Taiwan to Aston Villa football club.

Regarding the “Alexander the Great” entry, it is possible that the bots are fighting between them as they see contradicting contributions from Greek authors and Former Yugoslav Republic of Macedonia authors, with the latter trying to usurp the origin and legacy of Alexander the Great as their own.

Another bot named after Tachikoma, the artificial intelligence in the Japanese science fiction series Ghost in the Shell, had a two year running battle with Russbot. The two undid more than a thousand edits by the other on more than 3,000 articles ranging from Hillary Clinton’s 2008 presidential campaign to the demography of the UK.

The study found striking differences in the bot wars that played out on the various language editions of Wikipedia. German editions had the fewest bot fights, with bots undoing other’s edits on average only 24 times in a decade. But the story was different on the Portuguese Wikipedia, where bots undid the work of other bots on average 185 times in ten years. The English version saw bots meddling with each other’s changes on average 105 times a decade.

The findings show that even simple algorithms that are let loose on the internet can interact in unpredictable ways. In many cases, the bots came into conflict because they followed slightly different rules to one another.

Yasseri believes the work serves as an early warning to companies developing bots and more powerful artificial intelligence (AI) tools. An AI that works well in the lab might behave unpredictably in the wild. “Take self-driving cars. A very simple thing that’s often overlooked is that these will be used in different cultures and environments,” said Yasseri. “An automated car will behave differently on the German autobahn to how it will on the roads in Italy. The regulations are different, the laws are different, and the driving culture is very different,” he said.

As more decisions, options and services come to depend on bots working properly together, harmonious cooperation will become increasingly important. As the authors note in their latest study: “We know very little about the life and evolution of our digital minions.”

Earlier this month, researchers at Google’s DeepMind set AIs against one another to see if they would cooperate or fight. When the AIs were released on an apple-collecting game, the scientists found that the AIs cooperated while apples were plentiful, but as soon as supplies got short, they turned nasty. It is not the first time that AIs have run into trouble. In 2011, scientists in the US recorded a conversation between two chatbots. They bickered from the start and ended up arguing about God.

Hod Lipson, director of the Creative Machines Lab at Columbia University in New York, said the work was a “fascinating example of the complex and unpredictable behaviours that emerge when AI systems interact with each other.”

“Often people are concerned about what AI systems will ultimately do to people,” he said. “But what this and similar work suggests is that what AI systems might do to each other might be far more interesting. And this isn’t just limited to software systems – it’s true also for physically embodied AI. Imagine ACLU drones watching over police drones, and vice versa. It’s going to be interesting.”

2 persons arrested for possession of three ancient vessels in Rhodes

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Police in Rhodes have arrested a 46 y man and a 62y woman for possession of ancient objects in Rhodes

Under police investigation found at warehouse of a46 y man, carefully hidden three ancient pottery, which are brought to their external traces of soil.

A further investigation of the case revealed that the man had bought the antiquities from the woman in the house which also investigated with the presence of a judicial officer. There was a column, estimated that chronologically belongs to the Early Christian period.

The antiquities were delivered to the relevant Archaeological Service for further examination-evaluation.

Ένας 46χρονος και μια 62χρονης συνελήφθησαν για κατοχή τριών αρχαίων αγγείων στη Ρόδο.

ENGLISH

Συλλήψεις για κατοχή αρχαίων αντικειμένων στη ΡόδοΣχηματίστηκε δικογραφία σε βάρος δύο ατόμων

Αρχαία αντικείμενα κατασχέθηκαν την Παρασκευή 24 Μαρτίου 2017 στη Ρόδο, από αστυνομικούς της Υποδιεύθυνσης Ασφαλείας Ρόδου. Για την υπόθεση σχηματίστηκε δικογραφία σε βάρος ενός 46χρονου και μιας 62χρονης, για παραβίαση της νομοθεσίας για την προστασία των αρχαιοτήτων και της εν γένει πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ειδικότερα, στο πλαίσιο αστυνομικής έρευνας εντοπίστηκαν σε αποθήκη του 46χρονου επιμελώς κρυμμένα τρία αρχαία πήλινα αντικείμενα, τα οποία έφεραν στο εξωτερικό τους ίχνη χώματος.

Από την περαιτέρω διερεύνηση της υπόθεσης προέκυψε ότι ο 46χρονος είχε αγοράσει τα αρχαία αντικείμενα από την 62χρονη, στην οικία της οποίας έγινε επίσης έρευνα, παρουσία δικαστικού λειτουργού. Εκεί βρέθηκε ένας κίονας, ο οποίος εκτιμάται ότι ανήκει χρονολογικά στην Παλαιοχριστιανική περίοδο.

Οι αρχαιότητες παραδόθηκαν στην αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων για περαιτέρω εξέταση-αξιολόγηση.

Ντικιλί Τας

ENGLISH

Μνημεία Ελλάδας | Μνημεία Εξωτερικού

Λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από την Καβάλα, η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως έναν από τους παλαιότερους οικισμούς ολόκληρης της Ευρώπη,  ο οποίος σύμφωνα με τις ως τώρα ενδείξεις φαίνεται να κατοικήθηκε για πρώτη φορά περί το 6000 π.Χ. Ο λόγος για το Ντικιλί-Τας (“όρθια πέτρα”, στα τουρκικά).

Η θέση του Ντικιλί Τας είναι γνωστή στους αρχαιολόγους από τα χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. 

Τα μέχρι τώρα ευρήματα των ανασκαφών είναι πραγματικά εντυπωσιακά, ωστόσο ίσως το σημαντικότερο από αυτά είναι τα παλαιότερα δείγματα κρασιού στον κόσμο (ηλικίας 6500 ετών).

Πέρα από τις αφηγήσεις των περιηγητών και τις πρώτες δοκιμαστικές έρευνες που έγιναν από τον L. Renaudin στα 1920-1922, τρία μεγάλα προγράμματα ανασκαφών έχουν πραγματοποιηθεί :

- ανασκαφές 1961-1975

- ανασκαφές 1986-1996

- τρέχουσες ανασκαφές, στα πλαίσια ενός προγράμματος που ξεκίνησε το 2008.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ

Η προϊστορική θέση Ντικιλί Τας (41°00'37'' B., 24°18’30'' A.) βρίσκεται στο νοτιο-ανατολικό τμήμα της πεδιάδας της Δράμας, στην Ανατολική Μακεδονία, περίπου 2 χλμ. από τα ερείπια της αρχαίας πόλης των Φιλίππων και εντός των ορίων της σημερινής κωμόπολης των Κρηνίδων (Δήμος Καβάλας).

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το κεντρικό τμήμα της πεδιάδας καλυπτόταν μέχρι πρόσφατα από ένα έλος, που αποξηράνθηκε μεταξύ 1931 και 1940. Η δημιουργία του ανάγεται στην Προϊστορία και εξηγείται από την ίδια την μορφολογία της πεδιάδας: αυτή περικυκλώνεται από όλες τις πλευρές από μεσαίες και υψηλές οροσειρές (Παγγαίο, Μενοίκιο, Φαλακρό, όρη Λεκάνης, Σύμβολο, με υψόμετρο από 800 ως 2000 μ.), στους πρόποδες των οποίων σχηματίζονται αλλουβιακοί κώνοι που φτάνουν τα 200 μ., ενώ στο κέντρο το υψόμετρο κυμαίνεται μόλις μεταξύ 45 και 80 μ. από τη θάλασσα.

Ενώ λοιπόν τα χαμηλότερα μέρη καλύπτονταν με νερό, οι παρυφές της πεδιάδας πρόσφεραν πολλά πλεονεκτήματα για την ανθρώπινη εγκατάσταση: εκτάσεις για καλλιέργεια, άφθονο πόσιμο νερό χάρη στις πολλές πηγές, την ύπαρξη των οποίων μαρτυρούν ακόμη τα σημερινά τοπωνύμια (Κρηνίδες = μικρές πηγές, Κεφαλάρι = μεγάλη πηγή, Βρυσούλες), πρόσβαση σε ποικιλία βιότοπων (έλη, λόφους, βουνά) πλούσιους σε φυσικούς πόρους όλων των ειδών.
Ακριβώς σε αυτές τις παρυφές εγκαταστάθηκε, πολύ φυσικά, μια σειρά από νεολιθικούς οικισμούς, μεταξύ των οποίων το Ντικιλί Τας. Αλλά το Ντικιλί Τας παρουσιάζει ένα επιπλέον πλεονέκτημα: βρίσκεται πάνω στο μοναδικό πέρασμα που επιτρέπει, από τα ανατολικά, την άνετη παράκαμψη του έλους και διασφαλίζει την χερσαία επικοινωνία ανάμεσα στο βόρειο και το νότιο τμήμα της πεδιάδας. Η συνέχεια της κατοίκησης σε αυτό το σημείο φαίνεται έτσι να σχετίζεται άμεσα με τη διαμόρφωση του αναγλύφου : τους πρωτοϊστορικούς πληθυσμούς ακολούθησαν Έλληνες άποικοι (ίδρυση της αρχαίας πόλης των Κρηνίδων από τους Θάσιους το 360 π.Χ., κατάληψη από τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας το 356), έπειτα οι Ρωμαίοι (ίδρυση της αποικίας των Φιλίππων το 42 π.Χ.), οι Σλάβοι, οι Οθωμανοί, και τέλος οι σύγχρονοι Έλληνες το 1923.

Χρονολόγιο 
- 6500 => Aρχαιότερη Νεολιθική
     Πρώτα βεβαιωμένα χωριά γεωργών-κτηνοτρόφων στην Ελλάδα
        Πρώτη ανθρώπινη εγκατάσταση στο Ντικιλί Τας


             - 5800 => Μέση Νεολιθική
                « Πολιτισμός Σέσκλου » στη Θεσσαλία
                    Ενδείξεις για συνεχή κατοίκηση της τούμπας


                        - 5400 => Νεότερη Νεολιθική Ι
                            Βαλκανικός « Πολιτισμός Vinča »
                                Πρώτα στρώματα κατοίκησης στους Σιταγρούς
                                    Πρώτα ανασκαμμένα στρώματα στο Ντικιλί Τας: σπίτια, κατασκευές, αντικείμενα


                                        - 4800 => Νεότερη Νεολιθική ΙΙ (Χαλκολιθική)
                                            Επικράτηση μιας βαλκανικής πολιτιστικής « κοινής »
                                                Μέγιστη επέκταση του οικισμού  
 
                                                     - 4000 => Εγκατάλειψη της θέσης

- 3300 => Πρώιμη Εποχή Χαλκού Ι

     Επανακατοίκηση της τούμπας  

       Πολλές θέσεις στην περιοχή ιδρύονται ή επανακατοικούνται

- 2700 => Πρώιμη Εποχή Χαλκού ΙΙ

     Επέκταση του οικισμού 

        Ίδρυση της Τροίας

- 2000 => Μέση Εποχή Χαλκού 

    Αγνωστη προς το παρόν στο Ντικιλί Τας

        Οικισμοί Αγίου Μάμαντος και Καστανά στην Κεντρική Μακεδονία

          - 1550 => Ύστερη Εποχή Χαλκού

              Μυκηναϊκός πολιτισμός

                   Ο οικισμός εδραιώνεται στην κορυφή της τούμπας    

                       Οικισμοί Τούμπας, Καστανά και Ασσήρου στην Κεντρική Μακεδονία

                       - 1200 => Καταστροφή μυκηναϊκών ανακτόρων 

                            Τελευταίο προϊστορικό στρώμα κατοίκησης

- 1100 => Γεωμετρική Εποχή

    Πρώτες ελληνικές πόλεις 

  - 750 => Αρχαϊκή Εποχή

  - 680 => Ίδρυση Θάσου από Παρίους αποίκους 

  - 490 / - 480 => Περσικοί Πόλεμοι

  - 480 => Κλασσική Περίοδος 

  - 360 => Ίδρυση Κρηνίδων από Θασίους αποίκους

  - 359 / -336 => Βασιλεία Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας

  - 356 => Επανίδρυση των Κρηνίδων από τον Φίλιππο Β’ με το όνομα Φίλιπποι

  - 336 /- 323 => Βασιλεία Μεγάλου Αλεξάνδρου    

  - 323 => Ελληνιστική Περίοδος   

  - 148 => Ρωμαϊκή Εποχή

  - Η Μακεδονία γίνεται Ρωμαϊκή Επαρχία

  -146 / -120 => Κατασκευή της Εγνατίας Οδού

  - 44 => Δολοφονία Ιουλίου Καίσαρα

  - 42 => Μάχη των Φιλίππων 

  Ίδρυση της Ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων (Colonia victrix Philippensium) από τον Αντώνιο

  - 31 => Επανίδρυση της Ρωμαϊκής αποικίας από τον Οκταβιανό  

  49 => Επίσκεψη Αποστόλου Παύλου στους Φιλίππους : βαπτίζεται η πρώτη Ευρωπαία Χριστιανή, η Λυδία

  1ος αι. => Μνημείο του ρωμαίου αξιωματικού C.Vibius Quartus

  324 => Βυζαντινή Περίοδος 

  324 => Ίδρυση Κωνσταντινούπολης

  5ος/6ος αι. => Ακμή της πόλης των Φιλίππων

 7ος αι. => Μεγάλος σεισμός

   Αρχή της παρακμής των Φιλίππων

     10ος αι. => Κατασκευή πύργου στην κορυφή της τούμπας 

      1096 => Διέλευση σταυροφόρων της Α Σταυροφορίας 

     1387 => Η Μακεδονία καταλαμβάνεται από τους Τούρκους

     1430 => Ο Κυριακός της Αγκώνας επισκέπτεται την περιοχή

     1453 => Αλωση Κωνσταντινούπολης

1453 => Οθωμανική Περίοδος
  Η πεδιάδα της Δράμας μεγάλο αγροτικό κέντρο
   1832 => Ίδρυση του πρώτου Νεοελληνικού κράτους
    1861 => Eπίσκεψη των L. Heuzey-H. Daumet στην περιοχή
     1913 => Προσάρτηση της Μακεδονίας στο Ελληνικό κράτος
       Κατασκευάζεται η εθνική οδός Καβάλας-Δράμας

       1914 => Σύγχρονη Εποχή
        1914 / 1918 => Α’ Παγκόσμιος πόλεμος
         Οι C. Blegen και F. Welch εντοπίζουν τον προϊστορικό οικισμό
          1914 => Πρώτες ανασκαφές στους Φιλίππους από τη Γαλλική Σχολή
           1920 / 1922 => Πρώτη ανασκαφική έρευνα στην τούμπα από τον Renaudin
            1923 => Ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας
             1931 / 1940 => Αποξήρανση των ελών της πεδιάδας Φιλίππων-Δράμας  
              1939 / 1945 => Β’ Παγκόσμιος πόλεμος
               1957 => Δημιουργία του Φεστιβάλ Φιλίππων
                1961 /1975 => 1ο Ερευνητικό αρχαιολογικό πρόγραμμα
                 Μαζικό κύμα μετανάστευσης προς τη Γερμανία
                  1986 /1996 => 2ο Ερευνητικό αρχαιολογικό πρόγραμμα
                   Επιστροφή πολλών μεταναστών, αστικοποίηση
                    1998 => Οι Κρηνίδες έδρα του νέου Δήμου Φιλίππων (± 10 000 κάτοικοι)
                     2008 => 3ο Ερευνητικό αρχαιολογικό πρόγραμμα
                      2010 => Οι Φίλιπποι υπάγονται στον Δήμο Καβάλας (± 90 000 κάτοικοι)

ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΣΗ

Το Ντικιλί Τας είναι μια θέση προϊστορικής κυρίως κατοίκησης, που χρονολογείται στη Νεολιθική εποχή (6400-4000 π.Χ.) και την εποχή του Χαλκού (3000-1100 π.Χ.). 

Έδωσε επίσης λείψανα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, ενώ η κορυφή του στέφεται από έναν βυζαντινό πύργο.

Η ονομασία "Ντικιλί Τας", που ανάγεται στην οθωμανική περίοδο και σημαίνει "όρθια πέτρα" στα τούρκικα, αφορά ένα ρωμαϊκό ταφικό μνημείο στημένο κατά μήκος της Εγνατίας οδού (της ρωμαϊκής οδού που συνέδεε την Αδριατική ακτή με το Βυζάντιο), κοντά στην ανατολική είσοδο της αρχαίας πόλης των Φιλίππων και πολύ κοντά στoν προϊστορικό οικισμό.

Η ΤΟΥΜΠΑ ΤΟΥ ΝΤΙΚΙΛΙ ΤΑΣ

Η ίδια η θέση έχει τη μορφή τούμπας. Με έκταση περίπου 45 στρεμμάτων και ύψος 17μ., είναι από τις μεγαλύτερες τούμπες στα Βαλκάνια. Το σημερινό της σχήμα, ωοειδές και ασύμμετρο, έχει προκύψει από τη συσσώρευση των προϊστορικών και ιστορικών λειψάνων, αλλά και από την διάβρωση.

Ο ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ

Το ρωμαϊκό μνημείο του Caïus Vibius και η παρακείμενη πηγή που σηματοδοτούν την θέση στην υποχρεωτική πορεία προς την Καβάλα, αναφέρονται από πολλούς περιηγητές, αρχίζοντας από τον Κυριακό της Αγκόνας που πέρασε από την περιοχή μεταξύ 1426 και 1430. 

The first illustrated pottery sherds from Dikili Tash, published by F. WELCH, Annual of the British School at Athens 23 (1918-1919), p. 45, fig. 1.

Η γειτονική τούμπα αναγνωρίστηκε ως προϊστορική θέση στα χρόνια 1917-1918 από τον C. W. Blegen και τον F. B. Welch, οι οποίοι περισυνέλεξαν από την επιφάνεια θραύσματα αγγείων και άλλα αντικείμενα.

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ CAIUS VIBIUS 

Πρόκειται για ένα μονόλιθο 4μ. ύψους που χρονολογείται στον 1ο μ.Χ αιώνα. Σε δυο από τις τέσσερις πλευρές της φέρει αναμνηστική επιγραφή που αναφέρεται στην καριέρα του ρωμαίου αξιωματικού Caïus Vibius Quartus. Δεν είναι αποδεδειγμένο, ωστόσο, ότι καλύπτει όντως τον τάφο του. 

C(aius) Vibius C(aii) f(ilius) 
Cor(nelia) Quartus 
mil(es) leg(ionis) V Macedonic(ae) 
decur(io) alae Scubulor(um) 
praef(ectus) coh(ortis) III Cyreneic(ae) 
trib(unus) leg(ionis) II Augustae 
praef(ectus) [---]

Ο Caius Vibius Quartus, γιος του Γάιου,

από την φυλή Κορνηλία, 
στρατιώτης της πέμπτης Μακεδονικής λεγεώνας,
δεκουρίων της (ιππικής) ίλης των Scubulorum,
διοικητής της τρίτης Κυρηναϊκής κοόρτης,
χιλίαρχος της δεύτερης Αυγούστης λεγεώνας,
διοικητής της ίλης...

Σύμφωνα με τον L. Heuzey,«μια δεισιδαιμονία αποδίδει στην άσπρη σκόνη που λαμβάνεται ξύνοντας το μάρμαρο του Ντικιλί Τας την ιδιότητα του να δίνει γάλα στις λεχώνες: έχει καταφαγωθεί από τα μαχαίρια των χωρικών…· πάνω από το μισό της επιγραφής έχει καταστραφεί με αυτό τον τρόπο ».

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟ ΝΤΙΚΙΛΙ ΤΑΣ

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΤΙΚΕΣ ΤΟΜΕΣ : L. RENAUDIN (1920-1922)

Οι πρώτες έρευνες στην θέση πραγματοποιήθηκαν το 1920 από τον Louis Renaudin, μέλος τότε της Γαλλικής Σχολής Αθηνών. Ο ίδιος θα σκάψει πάλι το 1921 και το 1922. Αναγνώρισε την ύπαρξη πολλών διαδοχικών στρωμάτων κατοίκησης στο κέντρο της τούμπας. Ανάμεσα στα κινητά ευρήματα που συλλέχτηκαν, τα Νεολιθικά ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια αποτέλεσαν αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής. Κοντά στην πηγή εντόπισε δύο ρωμαϊκά «ηρώα», αλλά πρόκειται μάλλον για βάσεις μιας θριαμβικής αψίδας χτισμένης στην ανατολική έξοδο της πόλης των Φιλίππων. Οι εργασίες του παρουσιάστηκαν σε δύο σύντομες αναφορές στο Bulletin de Correspondance Hellénique.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ (1961-1975)

Από το 1961 ως το 1975, ο Jean Deshayes και ο Δημήτριος Θεοχάρης διεξήγαγαν τις πρώτες συστηματικές ανασκαφές στην θέση, υπό την αιγίδα της Γαλλικής Σχολής Αθηνών και της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Κύριος στόχος τους ήταν να καθοριστεί η στρωματογραφική και χρονολογική ακολουθία της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού στην περιοχή που παρέμενε ουσιαστικά άγνωστη μέχρι τότε.

Οι ανασκαφές άγγιξαν πολλά σημεία, κοντά στη κορυφή και στις νότιες και ανατολικές πλευρές της τούμπας. Η ελληνική ομάδα, που έσκαψε μόνο δύο χρονιές (1961 et 1967), άνοιξε δυο τομείς στην ανατολική πλευρά, οι οποίοι απέχουν περίπου 20 μέτρα ο ένας από τον άλλο και καλύπτουν συνολική επιφάνεια 300 τ.μ. Η γαλλική ομάδα έκανε περισσότερες αλλά μικρότερες τομές, συνολικής έκτασης 341 τ.μ., ομαδοποιημένες σε τρεις περιοχές: μία στην κορυφή και δύο στα νότια (μέσο και χαμηλότερο τμήμα της πλαγιάς). Πραγματοποίησε συνολικά έξι καμπάνιες (1961, 1967, 1969, 1972, 1974 και 1975).

Καμία τομή δεν έφτασε μέχρι το φυσικό έδαφος, και συνεπώς καμία δεν προσφέρει μια πλήρη στρωματογραφική ακολουθία, αλλά η συσχέτιση των επιμέρους ακολουθιών που λήφθηκαν στους διάφορους τομείς επέτρεψε να καθορίσουμε τη γενική στρωματογραφική διαδοχή : τέσσερις μεγάλες φάσεις εγκατάστασης αποκαλούμενες I ως IV αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα την αρχή και το τέλος της Νεότερης Νεολιθικής (φάσεις I-II), την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (φάσεις IIIA-B) και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (φάση IV). Χάρη σε μια μακρά σειρά ραδιοχρονολογήσεων, μία από τις πρώτες στην περιοχή, έγινε δυνατό να προσδιοριστεί η ηλικία και η διάρκεια αυτών των περιόδων, που καλύπτουν πάνω από τέσσερις χιλιάδες χρόνια (περίπου 5400-1100 π.Χ.). Η κορυφή της τούμπας διατηρεί επιπλέον ίχνη μεταγενέστερης εγκατάστασης.

Με τις ανασκαφές αυτές, αποδείχτηκε για πρώτη φορά ότι το τέλος της Νεολιθικής στη Μακεδονία, και κατ’ επέκταση στο μεγαλύτερο τμήμα των Βαλκανίων, προηγείται καθαρά της αρχής της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο. Φάνηκε επίσης ότι η αυτή δεν αρχίζει με τον πρώτο ορίζοντα εγκατάστασης στην Τροία, αλλά υπάρχει ένα ακόμα πιο πρώιμο στάδιο – το αντίστοιχο της φάσης Ντικιλί Τας ΙΙΙΑ – που αντιπροσωπεύει την πραγματική αρχή της εποχής του Χαλκού. Αυτή η ακολουθία επιβεβαιώθηκε λίγο αργότερα και από τις ανασκαφές στους Σιταγρούς (βορειοδυτικά της πεδιάδας της Δράμας) και στο Ezero (Βουλγαρική Θράκη).

Εκτός από την ιστορική συμβολή τους, οι ανασκαφές του Θεοχάρη και του Deshayes έδειξαν τον εξαιρετικό πλούτο της αρχαιολογικής θέσης και την υψηλή ποιότητα των διαφόρων τομέων παραγωγής, ειδικά κατά την Νεολιθική περίοδο (αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, κτλ.). Πολλά σπίτια που είχαν καταστραφεί από πυρκαγιά διατηρούσαν αρχιτεκτονικά στοιχεία στη θέση τους (τοίχους, θερμικές κατασκευές, κτλ).

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ (1986-1996)

Από το 1986 έως το 1996 πραγματοποιήθηκε ένα δεύτερο ελληνογαλλικό ερευνητικό πρόγραμμα, υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Γαλλικής Σχολής Αθηνών , και τη διεύθυνση των Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη και René Treuil. Οι έρευνες ενισχύθηκαν οικονομικά από το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών, καθώς και από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού (ΙΗ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Καβάλας), από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας στη Γαλλία (CNRS) και το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης-Παρίσι Ι.

Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος της στρωματογραφικής ακολουθίας ήταν πλέον γνωστό, οι νέες έρευνες έθεσαν ως κύριο στόχο να αποκαλύψουν σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση τα οικιστικά στρώματα, έτσι ώστε να μπορέσουν να μελετηθούν καλύτερα οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται, η χωροοργάνωση των διαδοχικών οικισμών, και γενικότερα ο τρόπος ζωής.

Παράλληλα, έγινε προσπάθεια να διερευνηθούν των τυχόν αρχαιότερα στρώματα κατοίκησης μέχρι το φυσικό έδαφος, και να μελετηθεί η εν γένει φυσιογνωμίας της θέσης κατά τη στιγμή της πρώτης ανθρώπινης εγκατάστασης.

Η ελληνική ομάδα συνέχισε τις έρευνες στην ανατολική πλευρά της τούμπας, ανοίγοντας ένα νέο τομέα (VI), επιφάνειας 565 τ.μ., γύρω από έναν από τους παλιούς ανασκαφικούς τομείς του Θεοχάρη όπου είχαν έρθει στο φως καλά διατηρημένα ερείπια της Νεότερης Νεολιθικής ΙΙ και της Πρώιμης Εποχής Χαλκού. Η γαλλική ομάδα εγκαταστάθηκε στη νότια πλαγιά της τούμπας, με ένα νέο τομέα (V) 145 τ.μ., δίπλα στον παλιό τομέα B1 των ανασκαφών του Deshayes, όπου είχαν αποκαλυφθεί διαδοχικά στρώματα κατοίκησης της Νεότερης Νεολιθικής Ι. Η ανασκαφή στους τομείς V και VI αποκάλυψε, για πρώτη φορά στην περιοχή, ένα σημαντικό αριθμό κατοικιών της Νεότερης Νεολιθικής.

Ξαναρχίσε επίσης η ανασκαφή ενός μικρού μέρους του ίδιου του τομέα Β2 (βαθιά τομή στα Δυτικά του τετραγώνου AA 28), που ορίστηκε ως τομέας Ι. Η βάση του ήταν το βαθύτερο σημείο όπου είχε φτάσει η ανασκαφή ως τότε (57,25 μ. από τη θάλασσα) και ως εκ τούτου μπορούσε να χρησιμεύσει ως αφετηρία για την διερεύνηση των παλαιότερων στρωμάτων. Αλλά η ανασκαφή δεν ξεπέρασε τα 56,80 μ., εξαιτίας της στενότητας της τομής: το μοναδικό στρώμα που ανασκάφθηκε χρονολογείται επίσης στη Νεότερη Νεολιθική Ι.

Τέλος, ανοίχτηκε μια νέα στρωματογραφική τομή (τομέας ΙΙ, 14 τ.μ.) στην βάση της νότιας πλευράς. Ούτε κι εδώ εμφανίστηκαν αρχαιότερα στρώματα ― πράγμα που σήμερα θα φαινόταν λογικό υπό το πρίσμα των αποτελεσμάτων της γεωμορφολογικής έρευνας. Διαπιστώθηκε, πράγματι, ότι οι αποθέσεις που βρίσκονται συγκεντρωμένες στην περιφέρεια της τούμπας σχηματίστηκαν κυρίως από τη διάβρωση των ανώτερων στρωμάτων και ότι οι αρχικές διαστάσεις του οικισμού ήταν μικρότερες από τη σημερινή επιφάνεια της τούμπας. Η ανασκαφή αποκάλυψε στο κέντρο και στα Νότια της τομής, που θα μπορούσε να αποτελεί κάποιο όριο του οικισμού.

Μια σειρά από γεωμορφολογικές έρευνες διεξήχθησαν μεταξύ 1986 και 1994. Περιελάμβαναν μικρού μεγέθους τομές με εκσκαφέα στην περιφέρεια της τούμπας (τομείς III και IV), και κανονικές πυρηνοληψίες (καρότα) μέσα και γύρω από την τούμπα. Και τα δύο έδωσαν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την μορφή του γεωλογικού υποστρώματος και την εξέλιξη της θέσης.

Μετά από οκτώ ανασκαφικές περιόδους (1986, 1987, 1989, 1991, 1993, 1994, 1995, 1996), οι εργασίες σταμάτησαν στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τη δημοσίευση.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι μελέτες που πραγματοποιούνταν στο Ντικιλί Τας χρησίμευσαν ως βάση ή ενσωματώθηκαν σε ευρύτερα ερευνητικά προγράμματα, συχνά διεπιστημονικού και διεθνούς χαρακτήρα : πρόγραμμα για τις κατασκευές αποθήκευσης και παρασκευής της τροφής στη Νεολιθική και την Εποχή του Χαλκού στη Βόρεια Ελλάδα (πρόγραμμα ελληνο-γαλλικής δράσης «Πλάτων», ανάμεσα στο Εργαστήριο-UMR 7041 της Nanterre και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2002-2003)· πρόγραμμα για τη Νεολιθική κεραμική με διακόσμηση μαύρο σε κόκκινο (CNRS-Γαλλική Σχολή Αθηνών, 2000-2004)· πρόγραμμα «Πηλός και φωτιά στο Πρωτοϊστορικό Αιγαίο» (ACI Prosodie του Γαλλικού Υπουργείου Έρευνας, 2004-2007). Τέλος, ένας από τους κύριους άξονες ήταν η μελέτη των διαφόρων υλικών και τεχνικών μέσα από την πειραματική προσέγγιση.

ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ (2008 - )

Από το 2008 έχει ξεκινήσει στο Ντικιλί Τας ένα νέο πρόγραμμα ελληνο-γαλλικών ερευνών, υπό την αιγίδα, όπως και τα δύο προηγούμενα, της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, με επικεφαλείς τους Pascal Darcque, Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Δήμητρα Μαλαμίδου και Ζωή Τσιρτσώνη. Χρηματοδοτείται επίσης σε πολυετή βάση από το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και το Ινστιτούτο Αιγιακής Προϊστορίας ενώ έλαβε ενίσχυση και από το National Geographic Society (πρόγραμμα για το νεολιθικό κρασί με υπεύθυνη την Τάνια Βαλαμώτη) και το γαλλικό Εθνικό Γραφείο Έρευνας (Agence Nationale de la Recherche, πρόγραμμα Βαλκάνια 4000, με υπεύθυνη την Ζ. Τσιρτσώνη). Το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (CNRS), η ΙΗ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Καβάλας και ο Δήμος Φιλίππων (ως το 2010) συνεχίζουν να υποστηρίζουν τις εργασίες.

Ο γενικός στόχος του νέου προγράμματος είναι να ανασυστήσει το σύνολο της ιστορικής εξέλιξης της θέσης, φωτίζοντας τις χωρο-χρονικές συνέχειες και ασυνέχειες από την πρώτη ανθρώπινη εγκατάσταση ως τη σύγχρονη εποχή.

Τέσσερις ανασκαφικές καμπάνιες (2008, 2010, 2012 και 2013) πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα. Οι έρευνες επικεντρώθηκαν σε τρεις τομείς (2, 6 και 7), ενώ πραγματοποιήθηκαν και μια σειρά νέες πυρηνοληψίες (καρότα) μέσα στην τούμπα.

Τα καρότα μας επέτρεψαν να διευκρινίσουμε με ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια τη φυσιογνωμία του υποστρώματος του Πλειστόκαινου και του Ολόκαινου. Οι δε χρονολογήσεις με άνθρακα 14, που πραγματοποιήθηκαν σε επιλεγμένα δείγματα από τα καρότα, τοποθετούν τη χρονολογία της πρώτης ανθρώπινης εγκατάστασης στο β’ μισό της 7ης χιλιετίας π.Χ.

Στον τομέα 2, βρισκόμαστε πολύ κοντά στο Νότιο όριο του οικισμού της Νεότερης Νεολιθικής ΙΙ. Τα ερείπια αυτής της κατοίκησης καλύφθηκαν από διαδοχικά στρώματα προσχώσεων, από τα οποία δυο περιέχουν σημαντικές ποσότητες από πέτρες. Πρόκειται πιθανώς για λείψανα κατασκευών που χρονολογούνται από τα τέλη της Νεολιθικής Εποχής και την αρχή της Εποχής του Χαλκού.

Στο δυτικό τμήμα του τομέα 6, οι εγκαταστάσεις της Πρώιμης Εποχής Χαλκού (3300-3000 π.Χ.), κυρίως αποθηκευτικοί λάκκοι (σιροί), βυθίζονται απευθείας στο στρώμα καταστροφής της Νεότερης Νεολιθικής ΙΙ (4300-4200 π.Χ.). Η λεπτομερειακή ανασκαφή της Οικίας 1 δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, αλλά έχει ήδη αποκαλύψει ένα σύνολο μεγάλου πλούτου: αρχιτεκτονικά θραύσματα, κινητά ευρήματα, και άφθονα βοτανικά κατάλοιπα, μεταξύ των οποίων σπόρους σταφυλιών.

Τέλος, στον τομέα 7, οι έρευνες κατέδειξαν το χρονολογικό και ιστορικό βάθος της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στον οικισμό και έφεραν στο φως τις πρώτες υλικές μαρτυρίες για επαφές με τον μυκηναϊκό κόσμο. Επιβεβαίωσαν ακόμη τους στενούς δεσμούς του Ντικιλί Τας με την γειτονική πόλη των Φιλίππων, από την ίδρυσή της τον 4° αιώνα π.Χ., και μέχρι το τέλος της ιστορίας της μετά την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

ΜΙΚΡΟΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

Μια σειρά αναλύσεων σε αρχιτεκτονικά θραύσματα, που έγιναν στο εργαστήριο Géophen στην Caen, επιβεβαίωσε αυτό που υποδείκνυαν ήδη οι μακροσκοπικές παρατηρήσεις και τα πειράματα : την ύπαρξη συγκεκριμένων στρατηγικών γύρω από την λήψη και την χρήση του πηλού χτισίματος, que τόσο σε σχέση με την επιλογή των χωμάτων, όσο και για την προετοιμασία του μείγματος (με καθαρισμό ή προσθήκη προσμίξεων) ή την εκτέλεση των διαφορετικών στοιχείων της κατασκευής. Αποκαλύπτεται έτσι ο σύνθετος χαρακτήρας της αλυσίδας των εργασιών (« chaîne opératoire »), καθώς και μια σχετική τυποποίηση στη διαδικασία του χτισίματος των θερμικών κατασκευών, ήδη από την Νεότερη Νεολιθική. 

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ

Τα οργανικά κατάλοιπα παρουσιάζονται με τη μορφή επιφανειακής κρούστας ή εμποτίζουν τα πορώδη τοιχώματα των κεραμικών. Συνήθως είναι άμορφα. Διατηρημένα σε πολύ μικρές ποσότητες και έντονα αλλοιωμένα, παραπέμπουν σε πολύπλοκα μοριακά μείγματα. Για τον χαρακτηρισμό τους χρησιμοποιούνται μια σειρά από φυσικοχημικές αναλυτικές τεχνικές, όπως η φασματοσκοπία υπερύθρου με μετασχηματισμό Fourier και η χρωματογραφία σε αέρια φάση σε συνδυασμό με φασματομετρία μάζας. Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιότητες των αναγνωριζόμενων υλικών (υποδόριο ζωικό λίπος, γαλακτοκομικά προϊόντα, φυτικά έλαια, κερί, κόλλες…) μπορεί κανείς να εκφράσει υποθέσεις σχετικά με τη χρήση των αγγείων.

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΒΟΤΑΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ

Η ανασκαφή των προϊστορικών στρωμάτων έφερε στο φως μια σημαντική ποσότητα φυτικών καταλοίπων, όπως κάρβουνα από ξύλα (κορμούς, κλαδιά) που χρησιμοποιήθηκαν ως καύσιμο ή δομικό υλικό, και άλλα μέρη των φυτών, όπως σπόρους, λέπυρα κ.ά. που μεταφέρθηκαν στον οικισμό για τροφή, ζωοτροφή ή άλλες χρήσεις (π.χ. ως φάρμακα, υφαντικές ίνες, καύσιμη και δομική ύλη). Η συλλογή φυτικών καταλοίπων είναι αρκετά συστηματική από το 1989 και μετά, ωστόσο σήμερα εφαρμόζεται πλέον εντατική, και κάποτε πλήρης δειγματοληψία, όπως συμβαίνει στην Οικία 1. Τα κάρβουνα και τα υπόλοιπα κατάλοιπα των φυτών παρέχουν μια πολύτιμη πηγή πληροφόρησης για το περιβάλλον γύρω από τον οικισμό, για τις αγροτικές πρακτικές, τη διατροφή, τη δόμηση (π.χ. φυτά που προστίθενται στον πηλό χτισίματος). Ταυτόχρονα, αυτά τα κατάλοιπα προσφέρουν εξαιρετικό υλικό για χρονολόγηση με άνθρακα 14 : μόνο για τη Νεολιθική περίδο διαθέτουμε μέχρι στιγμής πάνω από 40 χρονολογήσεις από κατάλοιπα αυτού του είδους. Μερικές από τις ραδιοχρονολογήσεις από σπόρους που βρέθηκαν στη θέση τους μέσα στα σπίτια, παρέχουν ακρίβεια ± 20 χρόνων, επιτρέποντας έτσι μια χρονολόγηση της καταστροφής των σπιτιών με ακρίβεια μόλις λίγων δεκαετιών.

Η ανθρακολογική μελέτη αποκαλύπτει τον πλούτο και την ποικιλία στα είδη του δάσους που κάλυπτε τις περιοχές γύρω από τον οικισμό και αποκαλύπτει, μεταξύ άλλων, την εντατική χρήση οπωροφόρων δέντρων (μηλιών, αχλαδιών, δαμασκηνιών, συκιών…) από τους κατοίκους του οικισμού, ήδη από τη Νεολιθική. Η αρχαιοβοτανική μελέτη επιβεβαιώνει ότι τα περισσότερα από αυτά τα δέντρα χρησιμοποιούνταν για τη συγκομιδή των καρπών τους, οι οποίοι θα μπορούσαν να είχαν καταναλωθεί νωποί ή αποξηραμένοι, μόνοι τους ή σε συνδυασμό με άλλα συστατικά. Το κύριο συστατικό των φυτικών τροφίμων της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού ήταν τα δημητριακά και τα όσπρια, όπως συμβαίνει σε όλο το Αιγαίο σε αυτές τις περιόδους. Διαφορετικά είδη σιταριού, κριθάρι, φακή, μπιζέλι και ρόβι είναι οι κύριες σοδειές που εντοπίζονται στο Ντικιλί Τας.

Συχνά βρίσκονται ως αμιγείς συγκεντρώσεις , αποθηκευμένες σε αγγεία ή σιρούς μέσα στα σπίτια ή στις εξωτερικές αυλές. Άλλα φυτά που εντοπίζονται ήδη στη Νεολιθική περίοδο και που πρόκειται να γνωρίσουν "ένδοξο μέλλον", είναι το λινάρι και η άμπελος.

ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ

1961

ελληνική ομάδα : Δημήτριος Θεοχάρης, Μαρία Θεοχάρη, Κατερίνα Ρωμιοπούλου
Αρχαιολόγοι-Φοιτητές :Χάιδω Κουκούλη, Καλλιόπη Νικολαΐδου
Φοιτητές αρχιτεκτονικής : Δέσποινα Αϊβαζόγλου
Τεχνικοί : Αναστάσιος Αγγελίδης, Δημήτριος Δούκας, Νικόλαος Τρικαλιώτης, Παύλος Τζιτζιφάκης, Νικόλαος Χατζούλας

γαλλική ομάδα : Jean Deshayes
Αρχαιολόγοι : Philippe Bruneau, Fernande Ducat, Jean Ducat, Milutin Garasanin, Vladimir Popovic, Claude Vatin
Φοιτητής αρχιτεκτονικής : Ελευθέριος Εμμανουηλίδης

1967

ελληνική ομάδα : Δημήτριος Θεοχάρης, Μαρία Θεοχάρη, Κατερίνα Ρωμιοπούλου
Αρχαιολόγοι : Χάιδω Κουκούλη, Αθανάσιος Τζιαφάλιας
Τεχνικός : Μάρκος Νικολαράκης

γαλλική ομάδα : Jean Deshayes
Αρχαιολόγοι : Jean-Pierre Michaud, Jean-Pierre Olivier, Michel Séfériadès, René Treuil
Αρχιτέκτονας : Jean Blécon
Τεχνικός : R. Moulet
Συντηρητής : G. Faure

1969

γαλλική ομάδα : Jean Deshayes
Αρχαιολόγοι : Serge Cleuziou, Jean-Paul Demoule, L. Demoule, Martine Fourmont, Cl. Herrenschmidt, Cl. Malécot, C. Marmoz, Michel Séfériadès, René Treuil, E. Vergnolle
Αρχιτέκτονας : Jean Blécon
Σχεδιάστρια : Marie-Christine Poussineau
Συντηρητές : G. Faure, S. Maras

1972

γαλλική ομάδα : Jean Deshayes
Αρχαιολόγοι : Rémy Boucharlat, Sylvestre Dupré, Michel Séfériadès, René Treuil
Κεραμολόγος : Liliane Courtois
Αρχιτέκτονας : Jean Blécon
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος
Συντηρητής : G. Faure

1974
γαλλική ομάδα : Jean Deshayes
Αρχαιολόγοι : Yves Calvet, Michel Séfériadès, Gilles Touchais
Αρχιτέκτονας : Jean Blécon
Σχεδιαστές : J. Chevalier, Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος


1975
γαλλική ομάδα : Jean Deshayes
Αρχαιολόγοι : Sylvestre Dupré, Anna Philippa, Gilles Touchais
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος

1986

Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, René Treuil
Υπεύθυνοι ανασκαφής : Αλεξάνδρα Χριστοπούλου, Pascal Darcque
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Jean-Paul Demoule, Alexandre Farnoux, Ειρήνη Γαβριλάκη, Μαρία-Ελένη Γεωργιάδου, Λ. Χουδαβερδόγλου, Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Κατερίνα Περιστέρη, Josette Renard, Αγγελική Κουκουβού, Δήμητρα Μαλαμίδου, Χριστίνα Μαραγκού, Sylvie Müller, Στρατής Παπαδόπουλος, Τ. Παπανικολάου
Γεωμορφολόγος : Lucien Faugères
Τοπογράφος : Etienne Richard
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος

1987

Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, René Treuil
Υπεύθυνοι ανασκαφής : Αλεξάνδρα Χριστοπούλου, Pascal Darcque
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Alexandre Farnoux, Μαρία-Ελένη Γεωργιάδου, Ελένη Γεροντάκου, Βάϊα Οικονομίδου, Λίλιαν Καραλή-Γιαννακοπούλου, Αγγελική Κουκουβού, Γεωργία Κουρτέση-Φιλιππάκη, Δήμητρα Μαλαμίδου, Χριστίνα Μαραγκού, Κατερίνα Περιστέρη, Στρατής Παπαδόπουλος, Όλγα Πολυχρονοπούλου, Josette Renard, Ιφιγένεια Τουρναβίτου
Γεωμορφολόγος : Lucien Faugères
Τοπογράφοι : Etienne Richard, Jean-Philippe Guyon
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος
Φωτογράφος : Philippe Collet

1989

ελληνική ομάδα : Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη
Υπεύθυνοι ανασκαφής : Αγγελική Κουκουβού, Δήμητρα Μαλαμίδου
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Ελένη Γεροντάκου, Έφη Δουλγέρη, Αναστασία Μιχαηλίδου, Νατάσσα Μπαλτατζή
Σχεδιάστρια : Κυριακή Παπαδοπούλου
Τεχνικοί : Γεώργιος Ανδρεάδης, Βασίλης Ελπασίδης, Μιχάλης Παπαδόπουλος

γαλλική ομάδα :René Treuil, Pascal Darcque
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Jean-François Croz , Cécile Froment , Αλεξάνδρα Καλογήρου, Χριστίνα Μαραγκού, Όλγα Πολυχρονοπούλου, Γεωργία Πουρσούλη , Gilles Touchais, Laurence Rebillard , Ζωή Τσιρτσώνη, Ελευθερία Βλάχου,
Βοτανολόγος : Isabelle Erard-Cerceau
Γεωγράφος : Lucien Faugères
Συντηρητές : Δημήτριος Καρολίδης, Αριστοφάνης Κωνσταντάτος, Πολυτίμη Λουκοπούλου
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος

1991

γαλλική ομάδα : René Treuil, Pascal Darcque, Josette Renard, Gilles Touchais
Αρχαιολόγοι και φοιτητές :Catherine Besson, Laure Boulineau, Christophe Fernandez, Cécile Froment, Frédéric Herbaut, Désirée Neisius, Laurent Pesqueur, Όλγα Πολυχρονοπούλου, Sophie Pornet, Sandra Prévost, Mathilde Renard, Ζωή Τσιρτσώνη
Αρχαιοβοτανολόγος : George Willcox
Αρχαιοζωολόγος : Daniel Helmer
Συντηρητές : Αριστοφάνης Κωνσταντάτος, Πολυτίμη Λουκοπούλου
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος

1993

ελληνική ομάδα : Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη
Υπεύθυνη ανασκαφής : Δήμητρα Μαλαμίδου
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Κωνσταντία Αμοιρίδου, Αναστασία Ιωαννίδου, Αλεξάνδρα Πύρσου, Αnne Sandars, Παρασκευή Γιούνη
Σχεδιάστρια : Κυριακή Παπαδοπούλου
Συντηρητής : Παναγιώτης Τζανετάκης
Τεχνικοί : Βασίλης Ελπασίδης, Μιχάλης Παπαδόπουλος

γαλλική ομάδα : René Treuil, Pascal Darcque, Gilles Touchais
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Laure Boulineau, Alain Dandrau, Véronique Frgacic, Cécile Froment, Ιουλία Γαβριηλίδου, Nathalie Godfroi, Frédéric Herbaut, Petrika Lera , Sylvia Martinez, Désirée Neisius, Ελένη Νοδάρου, Lissina Prendi, Sandra Prévost, Ζωή Τσιρτσώνη, Παναγιώτης Βούζας
Γεωμορφολόγος : Rémi Dalongeville
Αρχαιοβοτανολόγος : George Willcox
Παλυνολόγος : Claudine Schutz
Φυτοκοινωνιολόγος : Frédéric Bendali
Συντηρητές : Αριστοφάνης Κωνσταντάτος, Πολυτίμη Λουκοπούλου
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος

1995
ελληνική ομάδα : Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη
Υπεύθυνη ανασκαφής : Δήμητρα Μαλαμίδου
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Κωνσταντία Αμοιρίδου, Μαρία Γιαννέλου, Ευδοκία Φανερωμένου
Αρχιτέκτονας : Χαράλαμπος Ρωμανίδης
Σχεδιάστρια : Κυριακή Παπαδοπούλου
Συντηρητής : Παναγιώτης Τζανετάκης
Τεχνικοί : Βασίλης Ελπασίδης, Ελένη Τζανετάκη

γαλλική ομάδα : René Treuil, Pascal Darcque, Nathalie Godfroi
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Laure Boulineau, Alain Dandrau, Cécile Froment, Ιουλία Γαβριηλίδου, Sylvia Martinez , Désirée Neisius , Sandra Prévost , Eλίνα Σταματάτου, Ζωή Τσιρτσώνη
Αρχαιοζωολόγος : D. Helmer
Αρχαιοβοτανολόγος : George Willcox
Συντηρητές : Αριστοφάνης Κωνσταντάτος, Βανέσσα Παπαγεωργίου
Σχεδιαστής : Βελισσάριος Αναγνωστόπουλος

1996
ελληνική ομάδα : Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη
Υπεύθυνη ανασκαφής : Δήμητρα Μαλαμίδου
Αρχαιολόγοι : Κωνσταντία Αμοιρίδου, Αρχοντούλα Μαυρίδου, Ν. Τζέλη
Φοιτητές : Bllanca Fayas, Μαρία Καϊάφα, Μαρία Παϊπέτη, Μαρία Ψαρρού
Αρχιτέκτονας : Χαράλαμπος Ρωμανίδης
Σχεδιάστρια : Άννα Κωνσταντάρα
Συντηρητές : Παναγιώτης Τζανετάκης, Δημήτρης Σιαμπανόπουλος

2008

Pascal Darcque,Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Δήμητρα Μαλαμίδου, Ζωή Τσιρτσώνη
Υπεύθυνοι ανασκαφής : Cécile Oberweiler, Sandra Prévost-Dermarkar, Τατιάνα Θεοδωροπούλου
Βοτανολόγος : Τάνια Βαλαμώτη
Τοπογράφοι : Frédéric Bernard, Lionel Fadin, Vincent Dargery
Συντονιστής σχεδιαστικής παραγωγής : Frédéric Bourguignon (γραφείο NOVA CELLA)
Σχεδιαστές : Samuel Monnet, Χαράλαμπος Ρωμανίδης
Γεωμορφολόγοι : Cécile Germain-Vallée
Συντηρητές : Παναγιώτης Τζανετάκης, Sophie-Jeanne Vidal
Επιστάτης : Μιχάλης Καραβελίδης
Φωτογράφοι : Christophe Gaston, Maia Pomadère
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Marion Bernard, Céline Choquenet, Ευτυχία Δασκαλοπούλου Nicolas Doutau, Maud Goldscheider, Στάθης Ηλιάδης, Αγγελική Καραθάνου, Γεωργία Κατσίτη, Μαρία-Νίκη Κουτσούκου, Μαρία-Σοφία Μαρινάκη, Frédéric Mercier, Μαρία Παλαιολόγου, Άννα Παναγιώτου, Θωμάς Ράπτης, Τάνια Σιώπη, Nathalie Thomas, Φανή Τόττη, Άννα-Βίλμα Ξυλάκη
Εργάτες : Κυριαζής Αρχοντόγλου, Tafil Bicaco (« Σπύρος »), Βασίλης Γιαννακίδης, Κώστας Καραβασιλιάδης, Γιάννης Κουμρίδης, Στέφανος Λαράκου, Γιώργος Πατσατζής, Σάββας Ράπτης.

2010

Pascal Darcque,Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Δήμητρα Μαλαμίδου, Ζωή Τσιρτσώνη
Υπεύθυνοι ανασκαφής : Nicolas Doutau, Μιχάλης Λυχούνας, Μαρία Παλαιολόγου, Sandra Prévost-Dermarkar, Τάνια Σιώπη
Βοτανολόγος : Τάνια Βαλαμώτη
Τοπογράφοι : Lionel Fadin, Simon Budin et Alexandre Masalski
Συντονιστής σχεδιαστικής παραγωγής : Frédéric Bourguignon (γραφείο NOVA CELLA)
Σχεδιαστής : Samuel Monnet
Συντηρήτρια : Marion Bernard
Γεωμορφολόγοι : Cécile Germain-Vallée, Laurent Lespez, Robert Davidson
Επιστάτης : Μιχάλης Καραβελίδης
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Ευγενία Αχειμάστου, Ελευθερία Αλμασίδου, Magali Benet, Anaïs Boucher, Céline Choquenet, Χριστίνα Ευαγγελίδου, Αργύρης Φασούλας, Αγγελική Καραθάνου, Ρία Κιορπέ, Μάρθα Κοκκίδου, Tobias Krapf, Ange Lotodé, Χαρίκλεια Μουρταράκου, Χρύσα Πετρίδου, Ελένη Τελιορίδου, Ευθυμία Τσιολάκη, Ευαγγελία Βλιώρα, César Watroba, Σταύρος Ζαχαριάδης
Εργάτες : Κυριαζής Αρχοντόγλου, Χρήστος Αρναούτογλου, Tafil Bicaco (« Σπύρος »), Βασίλης Καραβασιλειάδης, Στέφανος Λαράκου, Ιορδάνης Μεγγίδης
Κατασκευή ιστοσελίδας : Julien Mahoudeau (agence ALTEARCH-MEDIATION)

2012

Pascal Darcque,Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Δήμητρα Μαλαμίδου, Ζωή Τσιρτσώνη
Υπεύθυνοι ανασκαφής : Céline Choquenet, Sandra Prévost-Dermarkar
Βοτανολόγος : Τάνια Βαλαμώτη
Τοπογράφοι : Lionel Fadin, Soufiane Laqbayli, Kévin Guadagnini
Συντονιστής σχεδιαστικής παραγωγής : Frédéric Bourguignon (γραφείο NOVA CELLA)
Σχεδιαστής : Rozenn Douaud, Samuel Monnet, Pauline Ramis
Συντηρήτρια : Marion Bernard, Ελένη Νικολούζου
Γεωμορφολόγοι : Laurent Lespez, Robert Davidson
Επιστάτης : Μιχάλης Καραβελίδης
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Ελευθερία Αλμασίδου, Νεκταρία Μπόλου, Anaïs Boucher, Zoé Cahier-Proust, Aurélien Creuzieux, Χριστίνα Ευαγγελίδου, Sylvain Grosfilley, Κατερίνα Καρατασάκη, Μάρθα Κοκκίδου, Διαλεγμένος Μεγγίδης, Ευδοξία Μιντζαρίδου, Bérengère Pérello, Χρύσα Πετρίδου, Ζίνα Στρατιάδου, Ελένη Τελιορίδου, César Watroba
Εργάτες : Κυριαζής Αρχοντόγλου, Βασίλης Καραβελίδης, Στέφανος Λαράκου, Αρχοντία Μυλωνίδου, Johny Topalli
Κατασκευή ιστοσελίδας : Julien Mahoudeau (γραφείο ALTEARCH-MEDIATION)

2013

Pascal Darcque,Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, Δήμητρα Μαλαμίδου, Ζωή Τσιρτσώνη
Υπεύθυνοι ανασκαφής : Sandra Prévost-Dermarkar
Βοτανολόγος : Τάνια Βαλαμώτη
Τοπογράφοι : Lionel Fadin, Vincent Depond, Olivier Gannat
Συντονιστής σχεδιαστικής παραγωγής : Frédéric Bourguignon (γραφείο NOVA CELLA)
Σχεδιαστής : Rozenn Douaud, Samuel Monnet
Συντηρήτρια : Marion Bernard, Ολγα Σιμιτσή, Γεωργία Βελιβασάκη
Γεωμορφολόγοι : Laurent Lespez, Robert Davidson, Arthur Glais
Μικρομορφολόγος : Cécile Germain-Vallée
Ειδικός αναλύσεων με φθορισμό ακτίνων X (XRF) : Sariel Shalev
Ειδικός αναλύσεων οργανικών καταλοίπων : Nicolas Garnier
Επιστάτης : Μιχάλης Καραβελίδης
Αρχαιολόγοι και φοιτητές : Anaïs Boucher, Céline Choquenet, Αργύρης Φασούλας, Sylvain Grosfilley, Κατερίνα Καρατασάκη, Μάρθα Κοκκίδου, Μένια Παπαδοπούλου, Clémence Pagnoux, Bérengère Pérello, Χρύσα Πετρίδου, Ελένη Τελιορίδου
Εργάτες : Κυριαζής Αρχοντόγλου, Βασίλης Καραβελίδης, Στέφανος Λαράκου, Αρχοντία Μυλωνίδου
Κατασκευή ιστοσελίδας : Julien Mahoudeau (γραφείο ALTEARCH-MEDIATION)

Dikili Tash

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Sites in Greece  | Greek Sites Worldwide

Dikili Tash (also known as Dikilitaş) is a prehistoric tell settlement rising 16m above the Drama plain, in Eastern Macedonia, and located about 1.5 km east of ancient Philippi.

The site name means “upright stone” in Turkish (it is also called by the Greek name Ορθόπετρα /Orthopetra which means the same). This refers to the grave stele of C. Vibius Quartus, a Roman officer from the Roman colony of Philippi who was buried in the cemetery which lies beside the Via Egnatia which passes the foot of the tell.

The tell is a major Neolithic and Bronze Age site (c 5000-1200 BC), known since the 19th century, and excavated by the French School at Athens and the Archaeological Society of Athens.

Among the notable discoveries are timber-framed buildings of the Late Neolithic period. One of these was decorated with a bull's skull plastered over with clay in the manner seen in the building model from the contemporary site of Promachonas on the Greek-Bulgarian frontier.

The site of Dikili Tash has been known to archaeologists since the years of the First World War.

Apart from the narratives of travelers and the first pilot research conducted by L. Renaudin in 1920-1922, three major excavation programs have been undertaken :

- excavations 1961 à 1975

- excavations 1986 à 1996

- current excavations launched in 2008.

GEOGRAPHICAL SETTING

The prehistoric site of Dikili Tash (41°00'37'' N, 24°18’30'' E) is located in the south-eastern part of the plain of Drama in Eastern Macedonia, Greece. It lies approximately 2 km from the ruins of the ancient city of Philippi and within the limits of the modern town of Krinides (Municipality of Kavala).

NATURAL ENVIRONMENT

Until recently, most of the plain was covered by a marsh hat was drained between 1931 and 1940. Its formation dates back to early Prehistory and can be explained by the topography of the plain, which is surrounded on all sides by medium and high mountain ranges (Pangaio, Menoikio, Falakro, Lekani, Symvolo, with altitudes going from 800 to 2000 m). At the foot of these mountains alluvial fans have formed that reach 200 m in height, but in the center of the basin the altitude is only 45 to 80 m above sea level. 

While the lower parts of the plain were covered by water, the edges offered many advantages for human settlement : land for cultivation, drinking water, thanks to the numerous springs whose existence is still attested by modern place names (Krinides = small springs, Kefalari = great spring, Vrissoules= little fountains), and access to a variety of environments (marshes, hills, mountains) rich in natural resources of all kinds.

Quite naturally, a series of Neolithic settlements arose along these edges, including Dikili Tash. Dikili Tash had an additional advantage, however: it lies on the only passage around the marsh from the east, which is necessary for communication by land between the northern and southern parts of the plain. The continuity of occupation seems to be directly related to this strategic location: the prehistoric populations were later followed by Greek colonists (Thasians founding the ancient town of Krinides in 360 BC, renamed by Philip II of Macedonia in 356), then by Romans (foundation of the colony of Philippi in 42 BC), Slavs, Ottomans, and finally by modern Greeks in 1923.

Chronology
- 6500 => Early Neolithic
Certified villages of farmers-breeders
First human occupation at Dikili Tash

- 5800 => Middle Neolithic
“Sesklo culture” in Thessaly
Evidence for continuous occupation of the mound

- 5400 =>Late Neolithic I
"Vinča culture” in the Balkans
First habitation layers in Sitagri
First excavated layers at Dikili Tash: houses, structures, artifacts  Bucranne

- 4800 => Late Neolithic IΙ (Chalcolithic)
Establishment of a cultural community through the Balkans
Maximum extension of the settlement    

- 4000 => Abandonment of the site

A GREAT PREHISTORIC SITE

The archaeological site of Dikili Tash is mainly a prehistoric settlement, dating to the Neolithic period (6400-4000 BC) and the Bronze Age (3000-1100 BC). Remains from Hellenistic and Roman times also exist, however, and a Byzantine tower crowns its top.

The 1986–1996 excavation programme con-centrated on two main sectors: sector V, next to one of the trenches made by Jean De-shayes on the south slope of the tell, and sector VI, including the main trench dug by Dimitrios Theocharis on the eastern slope. Excavated area covered 145 and 565 m2

respectively. Parallel to that, we excavated two small and deep trenches, I and II, hoping to get through the earlier habi-tation levels down to the virgin soil. Unfortu-nately, none of these happened: the earliest level reached in sector I still belongs to the Dikili Tash phase I, that is the beginning of the Late Neolith-ic, dated by thermoluminescence at 5500± 320 B.C. (ROQUE et al. 2002; V ARTANIAN et al. 2001), whereas the virgin soil remains to be found.

The phase I levels

Further phase I levels have been unearthed in the neighbouring sector V. Unfortunately, no complete house layout was preserved, but the fragmentary architectural remains sug-gest a North-West/South-East orientation of the rooms. Each room contained a domestic oven and usually a platform on which utensils in dai-ly use were kept. Walls, ovens and platforms, as well as bins for storing provisions, were made of raw clay.In the earliest level excavated in this sector, the oven was very well preserved, with part of the vault in situ. Behind it, a tripod cooking pot was standing near a biconical pot full of car- bonised barley grains.

14C-dating of the barley grains (4917–4808 cal. BC.)2 and TL-dating of the oven (4920±310 BC.) match together almost perfectly, placing the house’s destruction in the years around 5000 BC. In front of the oven, other ceramic vases and polished stone tools associated with food preparation were found crushed on the ground: vases included a large „plateau“, a cup and a carinated collared pot with painted decoration. Further West, more stone tools (axes, querns), vases (parts of three  jars), a stone bowl and a spondylus shell were laying on a sort of low platform.

Yet, the most impressive finds were laying on the floor in the southern part of the room, un-der a thick mass of debris: three ceramic vessels and a bucranium fallen over a fourth one, all in an remarkable state of preservation (Fig. 2). The three vessels, one bowl and two carinated collared pots, all decorated, still preserved their content: the bowl and one of the pots contained stone and bone tools and a shell bead, where-as physico-chemical analysis revealed that the  black residue found inside the other pot was not foodstuff, as originally thought, but powdered iron oxide, that is a colouring material ready for use (M ANIATIS et al. 2001; MANIATIS/T SIRTSONI 2002). 

As for the bucranium, it is a real bovine skull with its horns, covered and finished off with a coating of clay depicting the eyes, nos-trils and mouth (Fig. 3). The object had been obviously attached to an even surface, maybe a wall or roof, as shown by its flat posterior sur-face (TREUIL /D ARCQUE 1998).

The following level is represented by at least two habitation units; their East-West junction was unfortunately disturbed by later installa-tion.The westernmost of these units was clearly delimited on one side by the base of a wall. An architectural fragment, no longer in situ, had one worked face with fingerprints: this could be a fragment of the arch framing the entrance of the room, probably situated at the Southwest. In-side the room there was a platform and in front of it, broken on the ground, were two querns and a few complete or well preserved ceramic vases: a large jar, a bowl, a tripod cooking-pot and two decorated carinated collared pots. Although no oven was found, it is almost certain that there had been one beside the platform, in a place that was severely damaged by erosion (see discussion in TREUIL/T SIRTSONI 2000). 

The floor itself, pre-served over at least 10 m2 around the platform, was covered with a fine blackish coating consist-ing of carbonised chaff, probably a litter.The house in the eastern part showed a simi-lar ground plan: in the middle of the floor, pre-served over more than 15 m2, were the remains of a domestic oven and around it several frag-mented ceramic vessels, including cups, tripod cooking-pots, bowls, and also stone and bone tools, and ornaments. At the other edge of the room, or maybe outside it, we found two large clay bins containing carbonised grains. Those grains have been dated around 4800 BC.

The more recent of the phase I levels ap-peared very close to the surface in the western part of the sector. It featured a very large oven, with its floor measuring more than one metre in diameter and the first row of the coils form-ing the vault. In front of it there were fragments of a large „plateau“, like the one found in front of the oven of the „house with the bucranium“.

Concerning the relations of the inhabitants of Dikili Tash with neighbouring regions dur-ing the early stages of the Late Neolithic, a few things can be said.First, it is obvious that we have to do with a rather thriving, although not extra-ordinary settlement, which participates fully into the technological advances and ideological trends that are in vogue in this period: details in construction techniques and arrangements, ceram-ic and lithic assemblages, polished stone and shell working, or particular cultural features like the modelling and use of bucrania, all sug-gest contacts over a rather extended area, espe-cially towards the West and North, i.e. central and western Macedonia, and the middle Vard-ar and Strymon valleys. 

On the contrary, direct evidence of exchange or influence with re-gions to the South (like Thessaly and Southern Greece) or to the East and North-east (Thrace) are rather scarce: affinities with these regions do exist, of course, but they seem to be far more discrete and distant. A special mention should be made for the Strymon valley. 

The study of pottery has shown that, during most of the Late Neolithic, the val-ley and the adjacent plains (Serres, Drama) act like a real „corridor“, a North-South path of communication and diffusion of ideas, styles or uses. The diffusion of carinated collared pots illustrates perfectly this situation: al-though dark-on-light painted wares in general are found over a very large area, including most of Macedonia, but also Thessaly and Southern Greece from one side,this particular kind of elaborate one-handled painted vessels are found nowhere else outside the Strymon valley and the adjacent plains. 

Dikili Tash, with its nu-merous complete or almost complete specimens showing a wide variety of technique combina-tions, stands out as a major production centre of such vessels (TSIRTSONI 2000, 34–35, 53).

The phase II levels

Levels of the next Dikili Tash phase II, which is assigned to the end of the Late Neolithic period (or Eneolithic, following the Bul-garian terminology), have been excavated in  both sectors V and VI. Also, the remains of a massive stone structure exposed in the small sector II could belong to a sort of wall limiting the settlement on the South, probably in the same period.

The earliest occupational level was found very close to the surface in the eastern part of sector V, immediately above the remains of the next-to-last level of the phase I. No walls were preserved, but only two perpendicular lines of post-holes suggesting the corner of a building. In it, there was a group of severely broken, but almost complete vessels: two globular pots, a large bowl with outverted rim, and the lower part of a jar with mat-impressions on the base. 

The next level, found just below the surface in the centre of sector V, has been interpreted as an extensive rubbish area, in the south, associ-ated to a very disturbed habitation area, in the north. No architectural remains were found, but an astonishing quantity of objects of all kinds were more or less well preserved. We will men-tion, among others: an antler pick; a necklace of  beads made of both marble and shell, as shown  by analysis with the cathodoluminescence meth-od (BECHTEL /GOURDON-PLATEL 2000, 37–38); figurines; and more than one hundred vases or recognisable fragments, including a black-on red painted goblet with lateral sprout, an in-cised goblet, an incised stand, two large bowls with outverted rim and graphite decoration,  jars, globular pots, etc. 

According to pottery styles, this level should be dated to an already advanced stage of the phase II (Dikili Tash IIB or IIC, contemporary to Sitagri IIIB).The level excavated in the main sector VI  belongs to an even later stage (Dikili Tash IIC late, contemporary to the Sitagri IIIC phase), that has been dated both by thermolumines-cence and radiocarbon to the years between 4400–4200 BC. It appeared underneath an Early Bronze Age occupation level, dated by radiocarbon around 3000 BC. 

Four buildings (1–4) have been put into light: they are built in parallel rows, along a North-East/South-West axis, in a terraced disposition on the eastern slope of the tell. The destruction layer inside the buildings included large number of wattle and daub fragments, which had fallen from the walls and roofs. Areas of grey soil containing sherds and bones that were found between and around the buildings have been identified as outdoor spaces, such as patios or courtyards.

Only the southern half of building 1 has been partly excavated: it contained a lot of vessels and other objects, as well as many carbonised grains. Of special interest are large quantities of grape pips and skins that resemble closely to the remains of wine-pressing. The pips belong to the wild form of vine (Vitis vinifera subsp. syl-vestris), thus suggesting that early wine might have been prepared either from grapes collect-ed from wild vines or from vines that were in an early stage of domestication and had not devel-oped yet the phenotypic characteristics of the domestic subspecies. In any case, the charred remains from Dikili Tash, dated by radiocarbon at 4460–4000 BC., provide the earliest indica-tion for wine making in Europe (M ANGAFA  et al, 2002).Building 2 is situated on exactly the same level with building 1, from which it is separat-ed by a wide passage. 

The western limit of this  building is defined by a clear line of twinned postholes, whereas its total length has not been determined.Buildings 3 and 4, situated in the eastern part of the sector in a somehow lower level (ca 30 cm) than the previous two, are by far the best preserved. They provide a complete picture of households at the end of the Late Neolithic pe-riod (Fig. 5).Building 3 measures 9x5 m and has no trac-es of any internal walls. A hearth occupies the centre of the northern side, in direct contact with the wall.Building 4, with a total preserved length of 11 m and a width of 6 m, is divided by inter-nal walls in three almost equal spaces (A, B and C from North to South), each with its own en-trance, situated on the south-eastern long side. Each space has an oven, situated opposite to the entry and very near to the back wall, with its opening turned towards the entry. 

Spaces  A and B, which are better preserved (Fig. 6), also contain a rectangular sink-like construc-tion with individual partitions next to the oven, whereas space A included another hemispheri-cal earthen bench in contact with the southern wall. Each space contained also at least three or four big storage bins, made of raw clay temper-ed with vegetal material (straw) and decorated with simple grooves. 

The equivalent dimensions of the spaces, the resemblances in their internal structure and equipment, and the fact that they had separate entries with no communication  between them, leads to the conclusion that they accomodated three independent households. The relatively small dimensions of the spaces suggest that they were used by a limited number of individuals, very likely a nuclear family. A total of more than sixty ceramic vessels (Fig. 7) and lots of other objets of everyday use – querns, spindle-whorls, bone and stone tools – were found in these spaces. A utensil interpreted as a cooking-stand, with incised decoration, was found near the oven of space A. 

Some ornaments were also present, whereas figurines were very rare. Among vessels forms we mention: open bowls with thickened rim, deep bowls with buttons under the rim, askos-like vessels, one-handle cups, and others, that are most usually undecorated or decorated with simple graphite-painted or incised motifs.Evidence from the excavation of different Dikili Tash phase II levels allows to understand  better the relative position of the settlement,  both in the narrow Drama plain and in the gen-eral Balkan context during this period.

On a regional scale, Dikili Tash obviously remains a major settlement, as indicated by the persistence and density of occupation, the abundance of finds, the variety and quality of artefacts or the innovations in food-consuming procedures (wine-pressing).

On a larger scale, previous trends seem to persist, but there are now some changes in the orientation or the intensity of contacts with sur-rounding regions. Thus, the communication axis along the Struma valley in the North/West and across the central and western Macedonia in the West still functions strongly, as indicated  by the diffusion of some typical local ceramic wares, especially the black-on red painted pot-tery, which seem to prolongate both technically and stylistically, the dark-on-light pottery tradi-tions of the previous period (M ALAMIDOUet al., forthcoming).

 Contacts with Thessaly or South-ern Greece do not seem to know any further development. On the contrary, contacts with Thrace are now strongly reinforced: this is par-ticularly obvious in pottery, with the generali-sation of graphite-painted and incised wares, typical of the Karanovo V and VI phases in the Bulgarian plain. 

Yet, no marking evolution similar to that suggested for the Eneolithic set-tlements of Thrace, in crafts other than pottery (metallurgy, for instance) or in intra-site organ-isation and domestic equipment, is attested at Dikili Tash. The passage from one phase of the Late Neolithic (Dikili Tash I) to the other (Diki-li Tash II) is clearly characterised by continuity rather than by rupture of any kind.

THE TELL OF DIKILI TASH

The site itself is a tell. With an area of approximately 4,5 hectares and a height of 17 m, it is one of the largest tells in the Balkans. Its present shape, which is oval and asymmetrical, results from a combination of the accumulation of prehistoric and historic remains and erosion.

THE IDENTIFICATION OF THE SITE

The roman monument of Caius Vibius and the adjacent spring that mark this spot on the way to Kavala are mentioned by many travelers, beginning with Cyriacus of Ancona who passed through the region between 1426 and 1430. 

The first illustrated pottery sherds from Dikili Tash, published by F. WELCH, Annual of the British School at Athens 23 (1918-1919), p. 45, fig. 1.

The nearby mound was identified as a prehistoric site in the years 1917-1918 by C. W. Blegen and F. B. Welch, who collected fragments of pottery and other objects from its surface. 

THE MONUMENT OF CAIUS VIBIUS

This monument is a 4 m high monolith dating to the 1st century AD. Two of its four sides bear an inscription, which refers to the career of the Roman officer Caius Vibius Quartus. There is no proof, however, that his grave actually lies underneath. 

C(aius) Vibius C(aii) f(ilius)

Cor(nelia) Quartus

mil(es) leg(ionis) V Macedonic(ae)

decur(io) alae Scubulor(um)

praef(ectus) coh(ortis) III Cyreneic(ae)

trib(unus) leg(ionis) II Augustae

praef(ectus) [---] Caius Vibius Quartus, son of Caius,

from the Cornelian tribe, 

soldier of the fifth legion of Macedonia,

decurion of the wing of Scubules,

commander of the third regiment of Cyrenaica,

military tribune of the second legion of Augustus, commander...

According to L. Heuzey, “a superstition attaches to the white powder that is obtained by scratching the marble of Dikili Tash the ability to give milk in nursing mothers: it has been devoured by the knives of villagers …; over half of the inscription has been destroyed in this way” (L. Heuzey, H. Daumet, Mission archéologique de Macédoine [1876], p. 45).

THE ARCHAEOLOGICAL RESEARCH AT DIKILI TASH

THE FIRST TRIAL EXCAVATIONS: L. RENAUDIN (1920-1922)

The first investigations were conducted in 1920 by Louis Renaudin, then a member of the French School at Athens. He returned to the field in 1921 and 1922, identified several superimposed occupation layers in the centre of the tell, and collected many objects. Among these, the Neolithic anthropomorphic and zoomorphic figurines were given special attention. Two Roman « heroa » were also identified close to the spring, but these could be instead the foundations of a triumphal arch built at the eastern exit of the city of Philippi. His works are briefly mentioned in the Bulletin de Correspondance Hellénique.

THE FIRST RESEARCH PROGRAM (1961-1975)

From 1961 to 1975, Jean Deshayes et Dimitrios Theocharis conducted the first systematic excavations at Dikili Tash under the auspices of the French School at Athens and Archaeological Society at Athens. Their main objective was to determine the stratigraphic and chronological sequence of the Neolithic and Bronze Age in the region, which was poorly known until then. 

Excavations were carried out near the top and on the southern and eastern slopes of the tell. The Greek team, which was only at the site for two field seasons (1961 and 1967), opened two sectors on the eastern slope, c. 20 meters distant from each other, covering an area of 300m2. The French team made several smaller trenches covering 341m2 in total, grouped in three areas: one at the top and two on the southern slope (middle and lower part). They were present for six campaigns (1961, 1967, 1969, 1972, 1974 and 1975). 

None of the sectors reached the natural (virgin) soil and thus none offers a complete stratigraphic sequence, but the correlation of the sequences obtained in various sectors allowed the determination of the general stratigraphic sequence : four major occupation phases, labeled I to IV, represent respectively the beginning and the end of the Late Neolithic period (phases I-II), the Early Bronze Age (phases IIIA-B) and the Late Bronze Age (phase IV). Thanks to a long series of radiocarbon dates, one of the first in the region, it has been possible to determine the age and duration of each period, which cover altogether more than four thousand years (ca. 5400-1100 BC.). The top of the mound also yielded traces of later occupation. 

These results proved that the end of the Neolithic in Macedonia, and by extension in most of the Balkans, clearly preceded the beginning of the Aegean Early Bronze Age as it was known from the first settlement at Troy. In addition, they showed that there exists an even earlier stage, equivalent to the Dikili Tash phase ΙΙΙΑ, which represents the actual start of the Bronze Age. This sequence was later confirmed by the excavations at Sitagri (northwestern part of the Drama plain) and Ezero (Bulgaria). 

Apart from their historical contribution, the excavations of Theocharis and Deshayes revealed the site’s outstanding wealth and the high quality of the various artifact categories, especially during the Neolithic period (pottery, figurines, jewelry, etc). Many houses that were destroyed by fire still preserve part of their architectural elements in place (e.g., walls and thermal structures).

THE SECOND RESEARCH PROGRAM (1986-1996)

From 1986 until 1996 a second Greek-French research program was conducted under the auspices of the Archaeological Society and the French School at Athens and the direction of Chaido Koukouli-Chryssanthaki and René Treuil. This research was further supported financially by the French Ministry of Foreign Affairs and the Greek Ministry of Culture (18th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities of Kavala), the French National Centre of Scientific Research (CNRS) and the University of Sorbonne-Paris I.

Since the stratigraphic sequence was already generally known, the main objective of the new research was to reveal the habitation layers as extensively as possible in order to study the building techniques, the spatial organization of the successive settlements, and the way of life of the inhabitants in general. 

Alongside that effort, an attempt was made to investigate the earlier occupation layers down to the natural soil and to reconstruct the site’s environment at the time of the first human settlement. 

The Greek team continued research on the eastern side of the mound: a new sector (VI), measuring 565m2, was opened around one of the older sectors of Theocharis where excavation had brought to light well-preserved ruins from the Late Neolithic II and the Early Bronze Age. The French team settled on the south slope of the mound, with a new sector (V, 145m2) next to Deshayes’ sector B1, which had yielded several successive layers of the Late Neolithic I period. Excavations in sectors V and VI revealed, for the first time in the region, a substantial number of Late Neolithic house units.

The two teams also undertook further excavation in a small part of sector Β2 (a deep trench in the West of square AA 28), now defined as sector Ι. Its bottom represented the deepest point reached so far by excavation (57,25 m above sea level) and thus could serve as a starting point for the exploration of earlier layers. However, the excavation did not go beyond 56,80 m, due to the narrowness of the trench, and the only layer that was excavated also dates to the Late Neolithic I.

Finally, a new stratigraphic trench was opened (sector ΙΙ, 14m2) at the southern foot of the tell, but no earlier layers were recovered. This seems reasonable today, especially in light of the results of the geomorphologic research. This research established that the deposits at the periphery of the mound were formed by the erosion of its upper layers; therefore, the dimensions of the initial settlement were smaller than the present mound’s surface. The excavation revealed a strong stone structure in the centre and south of the trench, which might correspond to one edge of the settlement.

A series of geomorphological research was conducted between 1986 and 1994. This program included two small trenches created using heavy machinery on the periphery of the mound (sectors III and IV) and several core-samples in and around the mound. Both provided valuable information about the nature of the geological substrate and the evolution of the landscape.

After eight field seasons (1986, 1987, 1989, 1991, 1993, 1994, 1995, 1996), excavation stopped in order to facilitate the preparation of the publication.

In many cases, the studies conducted at Dikili Tash served as the basis for or were integrated into broader research projects of multidisciplinary or international character: for example, the program regarding the storage and cooking facilities in the Neolithic and Bronze Age in Northern Greece (a Greek-French cooperation program “Plato”, between the laboratory UMR 7041 of Nanterre and the University of Thessaloniki, 2002-2003); the program about the black-on-red painted Neolithic pottery (CNRS-French School at Athens, 2000-2004); and the research into clay and fire in the prehistoric Aegean (ACI Prosodie of the French Ministry of Research, 2004-2007). Finally, the project has invested in the study of various materials and techniques using the experimental approach.

THE THIRD RESEARCH PROGRAM (2008-2011

In 2008 a new Greek-French research program was initiated at Dikili Tash, carried out, like the previous two, under the auspices of the the Archaeological Society and the French School at Athens and the direction of Pascal Darcque, Chaido Koukouli-Chryssanthaki, Dimitra Malamidou and Zoï Tsirtsoni. It is supported on an annual basis by the French Ministry of Foreign and European Affairs and the Institute of Aegean Prehistory (INSTAP). It has received additional funding from the National Geographic Society (the investigation on Neolithic wine conducted by Tania Valamoti) and the French National Research Agency (ANR program “Balkans 4000”, coordinated by Zoï Tsirtsoni). The French National Centre of Scientific Research (CNRS), the 18th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities of Kavala, and the Municipality of Philippi (until 2010) also support this work.

The overall aim of the new program is to reconstruct the entire history of the site by investigating the spatial and temporal continuities and discontinuities from the first human occupation to modern times. 

Four excavation campaigns have been completed already (2008, 2010, 2012 and 2013) Investigations were carried in three sectors (2, 6 and 7) and we also took a series of new core-samples in the mound. 

The new core-samples allowed us to establish more accurately the character of the pleistocene and holocene. The C14 dates made on selected charcoal samples from the lowest parts of the cores place the date of the first human settlement in the second half of the 7th millennium BC.

In sector 2, we are at the southern limit of the Late Neolithic II settlement. Its remains were covered by successive layers of colluvia, two of which contain substantial quantities of stones. These stones probably come from structures whose collapse dates to the end of the Neolithic period and the beginning of the Bronze Age.

n the western part of sector 6, the remains of the Early Bronze Age (3300-3000 BC.), mainly storage pits, are dug directly in the destruction layer of the Late Neolithic II (4300-4200 BC.). The excavation of House 1 has not yet been completed, but has already revealed an assemblage of great wealth: architectural fragments, numerous artifacts, and large quantities of botanical remains, including grape seeds.

Finally, in sector 7, the excavation showed the chronological and historical depth of the Late Bronze Age settlement and brought to light the first material evidence of contact with the Mycenaean world. This research has also confirmed the close relations of Dikili Tash with the neighboring city of Philippi, since its foundation in the 4th century BC until its historical ending after the collapse of the Byzantine Empire.

MICROMORPHOLOGICAL ANALYSES

A series of analyses of architectural fragments that were conducted at the Geophen Laboratory in Caen, confirmed what had already been suggested by macroscopic observation and experiments : specific strategies existed for the sampling, mixing, and use of building clay. These strategies concerned the choice of clay, the preparation of the mixture by means of purification or addition of non-plastic materials, and the shaping and arrangement of the different construction elements. It became clear that the operational sequence was not only complex but also relatively standardised, especially for combustion structures, as early as the Late Neolithic period. 

ORGANIC RESIDUE ANALYSIS

Organic residues may either be preserved as a crust on a ceramic surface or through impregnation of porous vessel walls. They are usually amorphous. Residues preserve in very small quantities and are often highly degraded, identifiable only in how they correspond to complex molecular compositions. A range of physicochemical analytical techniques are used for their characterization, such as Fourier Transform Infrared Spectroscopy and Gas Chromatography combined with Mass Spectrometry. Taking into account the properties of the identified materials (e.g., subcutaneous animal fat, dairy products, vegetal oils, wax, or adhesives), one can create inferences regarding the use of vessels..

ARCHAEOBOTANICAL INVESTIGATIONS

Excavation of the prehistoric levels has unearthed a considerable quantity of charred plant remains, including wood charcoal used as building material or fuel, and grains and fruits brought to the site for food or for other purposes (e.g. medicines, fuel, building, or weaving material). More or less systematic collection of plant remains has been on-going since 1989, and today intensive total sampling is employed in certain parts of the excavation, as is the case of House 1. Charcoal and other plant macroremains provide a precious source of information on the past environment surrounding the site, agricultural practices, diet, and building practices (as when plants were added to the building clay). At the same time, these remains provide excellent samples for radiocarbon dating : at present, more than forty dates have been obtained from such remains just in the Neolithic. Some of these dates, obtained from grains found in situ inside the houses, reach a precision of ± 20 years, dating the destruction of the houses to within a few decades.

The anthracological study shows a rich variety within the forest canopy near the site and reveals, among other things, an intensive use of fruit trees (e.g. apples, pears, plums, and figs) by the site’s inhabitants already during the Neolithic. The archaeobotanical study confirms that most of these trees were exploited for their fruits, which could have been consumed on their own or included as meal ingredients. The primary plant foods during the Neolithic and the Bronze Age were cereals and legumes, as is the case throughout the Aegean during these periods. Different wheat species, barley, lentils, peas, and bitter vetch are the main crops attested at Dikili Tash. 

They are often found as pure concentrations, unmixed with other species stored in vases or bins located inside the houses or in the yard outside. Other plant species also appear in the Neolithic period, two of which go on to an illustrious future : flax and grape vine.

THE FIELD TEAMS

1961

Greek team : Dimitrios Théocharis, Maria Théochari, Katérina Rhomiopoulou

Archaeologists-Students :Haïdo Koukouli, Kalliopi Nikolaïdou

Student in architecture : Despina Aïvazoglou

Technicians : Anastasios Aggelidis, Démétrios Doukas, Nikolaos Tricaliotis, Pavlos Tzitzifakis, Nikolaos Xatzoulas 

French team : Jean Deshayes

Archaeologists : Philippe Bruneau, Fernande Ducat, Jean Ducat, Milutin Garasanin, Vladimir Popovic, Claude Vatin 

Student in architecture : Eleutherios Emmanouilidis 

View of sector A2 during excavation (1961), towards the West.

1967

Greek team : Dimitrios Théocharis, Maria Théochari, Katérina Rhomiopoulou

Archaeologists : Haïdo Koukouli, Athanasios Tzaphalias

Technician : Markos Nikolarakis

French team : Jean Deshayes

Archaeologists : Jean-Pierre Michaud, Jean-Pierre Olivier, Michel Séfériadès, René Treuil

Architect : Jean Blécon

Technician : R. Moulet 

Conservator : G. Faure

1969

French team : Jean Deshayes

Archaeologists : Serge Cleuziou, Jean-Paul Demoule, L. Demoule, Martine Fourmont, Cl. Herrenschmidt, Cl. Malécot, C. Marmoz, Michel Séfériadès, René Treuil, E. Vergnolle

Architect : Jean Blécon

Illustrator : Marie-Christine Poussineau

Conservators : G. Faure, S. Maras

Part of the 1969 team: from left to right L. Demoule, S. Cleuziou, J.-P. Demoule, C. Marmoz, J. Deshayes.

1972

French team : Jean Deshayes

Archaeologists : Rémy Boucharlat, Sylvestre Dupré, Michel Séfériadès, René Treuil

Pottery specialist : Liliane Courtois

Architect : Jean Blécon

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

Conservator : G. Faure

1974

French team : Jean Deshayes

Archaeologists : Yves Calvet, Michel Séfériadès, Gilles Touchais

Architect : Jean Blécon

Illustrators : J. Chevalier, Vélissarios Anagnostopoulos

1975

French team : Jean Deshayes

Archaeologists : Sylvestre Dupré, Anna Philippa, Gilles Touchais

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

1986

Haïdo Koukouli-Chryssanthaki, René Treuil

Field supervisors : Alexandra Christopoulou, Pascal Darcque

Archaeologists and students : Jean-Paul Demoule, Alexandre Farnoux, Irini Gavrilaki, Marie-Hélène Georgiadou, L. Houdaverdoglou, Katérina Rhomiopoulou. Katérina Péristéri, Josette Renard, Angeliki Koukouvou, Dimitra Malamidou, Christina Marangou, Sylvie Müller, Stratis Papadopoulos, T. Papanikolaou

Geomorphologist : Lucien Faugères

Topographe : Etienne Richard

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

Part of the 1986 team: from left to right V. Anagnostopoulos, M.-H. Georgiadou, O. Picard (director of the French School), I. Gavrilaki, E. Richard, P. Darcque, R. Treuil, K. Romiopoulou.

1987

Haïdo Koukouli-Chryssanthaki, René Treuil

Field supervisors : Alexandra Christopoulou, Pascal Darcque

Archaeologists and students : Alexandre Farnoux, Marie-Hélène Georgiadou, Eléni Gérondakou, Vaïa Ikonomidou, Liliane Karali-Yannacopoulos, Angéliki Koukouvou, Georgia Kourtessi-Philippaki, Dimitra Malamidou, Christina Marangou, Katérina Péristéri, Stratis Papadopoulos, Olga Polychronopoulou, Josette Renard, Iphigénia Tournavitou

Geomorphologist : Lucien Faugères

Topographers : Etienne Richard, Jean-Philippe Guyon

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

Photographer : Philippe Collet

Part of the 1987 team: from left to right P. Darcque, D. Malamidou, A. Koukouvou, R. Treuil.

1989

Greek team : Haïdo Koukouli-Chryssanthaki

Field supervisors : Aggeliki Koukouvou, Dimitra Malamidou 

Archaeologists and students : Natassa Baltatzi, Efi Doulgeri, Heleni Gerondakou, Anastasia Michailidou

Illustrator  : Kyriaki Papadopoulou

Technicians : Georgios Anderadis, Vasilis Elbasidis, Michalis Papadopoulos

French team :René Treuil, Pascal Darcque

Archaeologists and students : Jean-François Croz , Cécile Froment , Alexandra Kalogirou, Christina Marangou, Olga Polychronopoulou, Georgia Poursoulis , Gilles Touchais, Laurence Rebillard , Zoï Tsirtsoni, Eleuthéria Vlachou,

Archaeobotanist : Isabelle Erard-Cerceau

Geographer : Lucien Faugères

Conservators : Dimitrios Karolidis, Aristophanis Konstantatos, Polytimi Loukopoulou

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

Part of the 1989 team: from left to right, first row, P. Loukopoulou, R. Treuil, G. Touchais ; 2nd row, A. Konstantatos, Z. Tsirtsoni, J.-Fr. Croz, G. Poursoulis, L. Rebillard, E. Vlachou, M.-Fr. Treuil, C. Froment, O. Polychronopoulou, V. Anagnostopoulos, J.-P. Demoule, P. Darcque.

1991

French team : René Treuil, Pascal Darcque, Josette Renard, Gilles Touchais 

Archaeologists and students :Catherine Besson, Laure Boulineau, Christophe Fernandez, Cécile Froment, Frédéric Herbaut, Désirée Neisius, Laurent Pesqueur, Olga Polychronopoulou, Sophie Pornet, Sandra Prévost, Mathilde Renard, Zoï Tsirtsoni

Archaeobotanist : George Willcox

Archaezoologist : Daniel Helmer

Conservators : Aristophanis Konstandatos, Polytimi Loukopoulou

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

1993

Greek team : Haïdo Koukouli-Chryssanthaki

Field supervisor : Dimitra Malamidou

Archaeologists and students : Κonstantia Amoiridou, Anastasia Ioannidou, Alexandra Pyrsou, Αnne Sandars, Paraskevi Yiouni

Illustrator : Kyriaki Papadopoulou 

Conservator : Panagiotis Tzanetakis 

Technicians : Vasilis Elbasidis, Michalis Papadopoulos 

French team : René Treuil, Pascal Darcque, Gilles Touchais 

Archaeologists and students : Laure Boulineau, Alain Dandrau, Véronique Frgacic, Cécile Froment, Ioulia Gavriilidou, Nathalie Godfroi, Frédéric Herbaut, Petrika Lera , Sylvia Martinez, Désirée Neisius, Eléni Nodarou, Lissina Prendi, Sandra Prévost, Zoï Tsirtsoni, Panayotis Vouzas

Geomorphologist : Rémi Dalongeville

Archaeobotanist : George Willcox

Palynologist : Claudine Schutz

Sociobotanist : Frédéric Bendali

Conservators : Aristophanis Konstandatos, Polytimi Loukopoulou

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

Excavation of Sector V in 1993.

1994

Greek team : Haïdo Koukouli-Chryssanthaki

Field supervisor : Dimitra Malamidou

Archaeologists and students : Konstantia Amoiridou, Lucy Douglas de Finzi, Eliza Kavaraki, David Leigh, Kelen Mattews, Alexandra Pyrsou, Anne Sandars, Maria Stabouloglou, Sevi Triantaphyllou, 

Archaeobotanists : Soutana Valamoti, Maria Magafa, Maria Gianelou 

Architect : Nikos Lianos 

Illustrators : Anastasia Karakatsani, Anna Konstantara, Kyriaki Papadopoulou, 

Conservator : Panagiotis Tzanetakis 

Technicians : Vasilis Elbasidis, Michalis Papadopoulos

1995

Greek team : Haïdo Koukouli-Chryssanthaki

Field supervisor : Dimitra Malamidou

Archaeologists and students : Konstantia Amoiridou, Maria Gianelou, Eudocia Phaneromenou

Architect : Charalambos Romanidis

Illustrator : Kyriaki Papadopoulou

Conservator : Panagiotis Tzanetakis 

Technicians : Vasilis Elbasidis, Heleni Tzenetaki

French team : René Treuil, Pascal Darcque, Nathalie Godfroi

Archaeologists and students : Laure Boulineau, Alain Dandrau, Cécile Froment, Ioulia Gavriilidou, Sylvia Martinez , Désirée Neisius , Sandra Prévost , E. Stamatatou, Zoï Tsirtsoni

Archaezoologist : D. Helmer

Archaeobotanist : George Willcox

Conservators : Aristophanis Konstandatos, Vanessa Papageorgiou

Illustrator  : Vélissarios Anagnostopoulos

1996

Greek team : Haïdo Koukouli-Chryssanthaki

Field supervisor : Dimitra Malamidou

Archaeologists : Konstantia Amoiridou, Αrchontoula Mavridou, Ν. Τzeli

Students : Bllanca Fayas, Μaria Kaiafa, Maria Paipeti, Μaria Psarou 

Architect : Charalampos Romanidis 

Illustrator : Αnna Kostandara 

Conservators : Panagiotis Tzanetakis, Dimitris Siabanopoulos

2008

Pascal Darcque,Haïdo Koukouli-Chryssanthaki, Dimitra Malamidou, Zoï Tsirtsoni

Trench supervisors : Cécile Oberweiler, Sandra Prévost-Dermarkar, Tatiana Théodoropoulou

Archaeobotanist : Tania Valamoti

Topographers : Frédéric Bernard (INRAP), Lionel Fadin (EFA), Vincent Dargery (stagiaire)

Coordinator of graphic production : Frédéric Bourguignon (NOVA CELLA agency)

Illustrators : Samuel Monnet, Charalambos Romanidis

Geomorphologist : Cécile Germain-Vallée

Conservators : Panayotis Tzanetakis, Sophie-Jeanne Vidal

Site manager: Michalis Karavélidis

Photographers : Christophe Gaston, Maia Pomadère

Archaeologists and students : Marion Bernard, Céline Choquenet, Eutychia Daskalopoulou, Nicolas Doutau, Maud Goldscheider, Stathis Iliadis, Angeliki Karathanou, Georgia Katsiti, Maria-Niki Koutsoukou, Maria-Sophia Marinaki, Frédéric Mercier, Maria Palaiologou, Anna Panagiotou, Thomas Raptis, Tania Siopi, Nathalie Thomas, Fani Toti, Anna-Wilma Xylaki

Workmen : Kyriazis Archontoglou, Tafil Bicaco (« Spyros »), Vassilis Giannakidis, Kostas Karavasiliadis, Iannis Koumridis, Stéphan Larakou, Georgios Patsatzis et Savvas Raptis.

The 2008 team..

2010

Pascal Darcque,Haïdo Koukouli-Chryssanthaki, Dimitra Malamidou, Zoï Tsirtsoni

Trench supervisors : Nicolas Doutau, Michalis Lychounas, Maria Palaiologou, Sandra Prévost-Dermarkar, Tania Siopi

Archaeobotanist : Tania Valamoti

Topographers : Lionel Fadin (EFA), Simon Budin et Alexandre Masalski (stagiaires)

Coordinator of graphic production : Frédéric Bourguignon (NOVA CELLA agency)

Illustrator  : Samuel Monnet

Conservator : Marion Bernard

Geomorphologists : Cécile Germain-Vallée, Laurent Lespez, Robert Davidson

Site manager : Michalis Karavélidis

Archaeologists and students : Evgenia Achimastou, Elefthéria Almasidou, Magali Benet, , Anaïs Boucher, Céline Choquenet, Christina Evangelidou, Argyris Fassoulas, Angeliki Karathanou, Ria Kiorpé, Martha Kokkidou, Tobias Krapf, Ange Lotode, Hariklia Mourtarakou, Chrysa Pétridou, Eléni Télioridou, Efthimia Tsiolaki, Evangelia Vliora, César Watroba, Stavros Zachariadis

Workmen : Kyriazis Archontoglou, Christos Arnaoutoglou, Tafil Bicaco (« Spyros »), Vassilis Karavasiliadis, Stéphan Larakou, Jordanis Mengidis

Web site : Julien Mahoudeau (ALTEARCH-MEDIATION agency)

The 2010 field team.

2012

Pascal Darcque,Haïdo Koukouli-Chryssanthaki, Dimitra Malamidou, Zoï Tsirtsoni

Trench supervisors : Céline Choquenet, Sandra Prévost-Dermarkar

Archaeobotanist : Tania Valamoti

Topographers : Lionel Fadin, Soufiane Laqbayli, Kévin Guadagnini

Coordinator of graphic production : Frédéric Bourguignon (NOVA CELLA agency)

Illustrator  : Rozenn Douaud, Samuel Monnet, Pauline Ramis

Conservator : Marion Bernard, Eleni Nikolouzou

Geomorphologists : Laurent Lespez, Robert Davidson

Site manager : Michalis Karavélidis

Archaeologists and students : Eleftheria Almasidou, Nektaria Bolou, Anaïs Boucher, Zoé Cahier-Proust, Aurélien Creuzieux, Christina Evangelidou, Sylvain Grosfilley, Katerina Karatasaki, Martha Kokkidou, Dialegmenos Mengidis, Eudoxia Mintzaridou, Bérengère Pérello, Chrysi Petridou, Zina Stratiadou, Eleni Télioridou, César Watroba

Workmen : Kyriazis Archontoglou, Vassilis Karavelidis, Stéphan Larakou, Archontia Mylonidou, Johny Topalli

Web site : Julien Mahoudeau (ALTEARCH-MEDIATION agency)

L’équipe Dikili Tash 2010.

2013

Pascal Darcque,Haïdo Koukouli-Chryssanthaki, Dimitra Malamidou, Zoï Tsirtsoni

Trench supervisors : Sandra Prévost-Dermarkar

Archaeobotanist : Tania Valamoti

Topographers : Lionel Fadin, Vincent Depond, Olivier Gannat

Coordinator of graphic production : Frédéric Bourguignon (NOVA CELLA agency)

Illustrator  : Rozenn Douaud, Samuel Monnet

Conservator : Marion Bernard, Olga Simitsi, Georgia Velivasaki

Geomorphologists : Laurent Lespez, Robert Davidson, Arthur Glais

Micromorphologist : Cécile Germain-Vallée 

Material scientist, expert in XRF analysis : Sariel Shalev 

Chemist, expert in organic residue analysis : Nicolas Garnier 

Site manager : Michalis Karavélidis

Archaeologists and students : Anaïs Boucher, Céline Choquenet, Argyris Fassoulas, Sylvain Grosfilley, Katerina Karatasaki, Martha Kokkidou, Menia Papadopoulou, Clémence Pagnoux, Bérengère Pérello, Chrysi Petridou, Eleni Télioridou

Workmen : Kyriazis Archontoglou, Vassilis Karavelidis, Stephan Larakou, Archonti Mylonidou