Συντήρηση Παρθενώνα

ENGLISH

Συντήρηση : Παρθενώνας | Ερέχθείο | Προπύλαια | Ναός Αθηνάς Νίκης | Αρρηφόριον | Ζωφόρος |Εργαστήριο συντήρησης γλυπτών  | 

Η κατάσταση διατήρησης των αρχιτεκτονικών μελών του Παρθενώνος οφείλεται σε ένα συνδυασμό ιστορικών γεγονότων, σημαντικότερα από τα οποία θεωρούνται οι σεισμοί, η πυρκαγιά του 267 μ.Χ, οι βανδαλισμοί και η έκρηξη του 1687. Στα νεώτερα ιστορικά χρόνια, οι αστοχίες των επεμβάσεων συντήρησης και αναστήλωσης και η εκτεταμένη ατμοσφαιρική ρύπανση, κυρίως μετά το 1950, επιδείνωσαν την εικόνα διατήρησης του μνημείου και επέβαλαν τη συνολική και συστηματική αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Η κατάσταση διατήρησης των περισσότερων αρχιτεκτονικών μελών του μνημείου χαρακτηρίζεται από διαφορική φθορά, αποσαθρώσεις και απολεπίσεις, θερμικές θραύσεις και ασβεστοποίηση, ανάπτυξη μικροοργανισμών στην επιφάνεια, μεγάλα ρήγματα και αποφλοιώσεις, εκτεταμένες σφραγίσεις με κονία Meyer και τσιμεντοκονιάματα. Η πρώτη δοκιμαστική συστηματική επέμβαση συντήρησης της επιφάνειας του Παρθενώνα έγινε το 1988 κι εντοπίσθηκε στον δεύτερο από βορρά κίονα της ανατολικής πλευράς του ναού. Έκτοτε σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε το πρόγραμμα συντήρησης του μνημείου, το οποίο εντάσσεται και ακολουθεί το ευρύτερο πρόγραμμα αναστήλωσης. 

Τα μέτωπα των επεμβάσεων είναι τα ακόλουθα:

ανατολική πλευρά: διενεργήθηκαν συστηματικές επεμβάσεις συντήρησης στα μέλη του θριγκού και τους κίονες, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 2009.

οπισθόναος: πραγματοποιήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης κατά την αποξήλωση των μελών του θριγκού. Στη συνέχεια διενεργήθηκε συστηματική συντήρηση των κιόνων και των αποξηλωμένων μελών. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2005. Μετά το πέρας των εργασιών και την τοποθέτηση των αντιγράφων των λίθων της Δυτικής Ζωφόρου, εφαρμόστηκε τεχνητή πάτινα στα συμπληρώματα και τα νέα αρχιτεκτονικά μέλη.

δυτική ζωφόρος: διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης κατά την αποξήλωση. Στη συνέχεια επιχειρήθηκε συστηματική συντήρηση, καθαρισμός και αποκατάσταση των λίθων της ζωφόρου. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2005.

πρόναος: πραγματοποιήθηκαν σωστικές επεμβάσεις κατά την αποξήλωση και ανατοποθέτηση των κιόνων και των επιστυλίων. Επίσης, επιχειρήθηκε συστηματική συντήρηση του έκτου από βορρά κίονα. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών εφαρμόσθηκε τεχνητή πάτινα στα συμπληρώματα από νέο μάρμαρο.

βόρεια πλευρά: διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις κατά την αποξήλωση του θριγκού και των κιόνων. Επίσης, πραγματοποιείται συστηματική συντήρηση των εδρών των αποξηλωμένων σπονδύλων και των μελών του θριγκού.

βόρειες μετόπες: διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης στις μετόπες οι οποίες αποξηλώθηκαν το 2007 και μεταφέρθηκαν στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης

δυτικές Μετόπες: Διενεργήθηκαν σωστικές επεμβάσεις συντήρησης επικεντρωμένες σε περιοχές με ετοιμορροπίες με σκοπό την ασφαλή καταβίβαση των λίθων των μετοπών. Στο μεσαίο τμήμα του δυτικού θριγκού, το οποίο περιλαμβάνει 10 μετόπες που θα παραμείνουν στο μνημείο, θα γίνουν συστηματικές εργασίες συντήρησης.

Ολοκληρωμένες Επεμβάσεις

Οπισθόναος, λεπτομέρεια των αντιγράφων της δυτικής ζωφόρου © Αρχείο ΥΣΜΑ Παρθενών. Άποψη της ανατολικής πρόστασης μετά την ολο- κλήρωση της αποκατάστασής της. Άποψη από τα νοτιοανατολικά. © Αρχείο ΥΣΜΑ Παρθενών. Οπισθόναος. Συγκολλήσεις θραυσμάτων σε κιονόκρανο. © Αρχείο ΥΣΜΑ Παρθενών. Η βόρεια πλευρά πριν από την αποκατάστασή της. Άποψη από τα βορειοανατολικά. © Αρχείο ΥΣΜΑ Παρθενών. Καταβίβαση αρχαίας μετόπης από το δυτικό άκρο της βόρειας πλευράς του μνημείου (2007). © Αρχείο ΥΣΜΑ Μετρήσεις σε σπόνδυλο της βόρειας κιονοστοιχίας του Παρ- θενώνα. © Αρχείο ΥΣΜΑ Παρθενών. Ανατοποθέτηση αρχαίου κιονοκράνου της βόρειας κιονοστοιχίας. © Αρχείο ΥΣΜΑ Παρθενών. Ανατοποθέτηση επιστυλίου της βόρειας πλευράς. Άποψη από τα βόρεια. © Αρχείο ΥΣΜΑ Ιστορικό των αναστηλωτικών επεμβάσεων στο βόρειο πτερό του Παρθενώνα. © Αρχείο ΥΣΜΑ

Μεταξύ των ετών 1984 και 1991 πραγματοποιήθηκε η αποκατάσταση της ανατολικής πλευράς του μνημείου, η οποία είχε υποστεί σοβαρότατες βλάβες από τον σεισμό του 1981. Η πρόταση, που βασιζόταν σε μελέτη του Μ. Κορρέ, προέβλεπε την αποσυναρμολόγηση των άκρων του αετώματος και του αντίστοιχου θριγκού. Κατά την επέμβαση ωστόσο, διαπιστώθηκε αθέατος κατακερματισμός των μελών, που οδήγησε σε επέκταση των εργασιών, ώστε να περιλάβουν το σύνολο του αετώματος, με τα οριζόντια γείσα, τη δωρική ζωφόρο, το κιονόκρανο και τον ανώτατο σφόνδυλο του 7ου από βορρά κίονα και ανάταξη του ΝΑ κίονα με μικρή δεξιόστροφη περιστροφή, χωρίς αποσυναρμολόγηση. Επίσης, η επέμβαση επεκτάθηκε στις πρώτες μετόπες της βόρειας πλευράς και στα υπερκείμενα γείσα. Την αποσυναρμολόγηση των αρχιτεκτονικών μελών, ακολούθησε η δομική τους αποκατάσταση (βάση της μελέτης του πολ. μηχανικού Κ. Ζάμπα)  και η ανατοποθέτησή τους στις αρχικές τους θέσεις. Αναγκαία κρίθηκε η αντικατάσταση των μετοπών με αντίγραφα από τεχνητό λίθο.

Τον Φεβρουάριο του 1992 ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης του 5ου από ανατολικά κίονα του νοτίου πτερού. Ο κίονας είχε πληγεί κατά την έκρηξη του 1687, με αποτέλεσμα να εμφανίζει μετατόπιση και κλίση προς νότον. Καθώς το πρόβλημα εντοπιζόταν στον πρώτο σπόνδυλο, κρίθηκε απαραίτητη η μεταφορά του κίονα από το δεύτερο σπόνδυλο κι άνω, ώστε η ακολουθία των ενδιάμεσων σπονδύλων να παραμείνει αδιατάρακτη. Η επέμβαση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση αυτοσχέδιου μηχανισμού περίσφιξης και μεταφοράς, που σχεδιάστηκε από τους Μ. Κορρέ και Κ. Ζάμπα. Ο κίονας μεταφέρθηκε ολόσωμος και αποτέθηκε προσωρινά, έως την αποκατάσταση του πρώτου σπονδύλου, σε βάση από οπλισμένο σκυρόδεμα στο εσωτερικό του ναού. Η επέμβαση ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 1993.

Κατά το διάστημα μεταξύ των ετών 1995 και 2004 πραγματοποιήθηκε η αποκατάσταση του προνάου του Παρθενώνος, βάσει της μελέτης του Μ. Κορρέ (1990) και της συμπληρωματικής πρότασης του καθ. Χ. Μπούρα (1994). Η πρόταση προέβλεπε τη μερική αναστήλωση των τριών πρώτων από βορρά κιόνων και την πλήρη αναστήλωση του τέταρτου και του πέμπτου κίονα. Εργασίες δομικής αποκατάστασης εφαρμόστηκαν στα μέλη του δεύτερου, τρίτου, τέταρτου και πέμπτου από βορρά κίονα καθώς και στα σωζόμενα επιστύλια του 4ου και 5ου μετακιονίου διαστήματος. Ο έκτος από βορρά κίονας αποσυναρμολογήθηκε έως τη στάθμη του δευτέρου σπονδύλου και ανασυναρμολογήθηκε πλήρως μετά τη δομική αποκατάσταση των μελών του. Μελέτες δομικής αποκατάστασης εκπονήθηκαν από τους πολιτικούς μηχανικούς Κ. Ζάμπα και Μ. Μεντζίνη. Όλα τα συμπληρώματα δέχθηκαν επίχρισμα τεχνητής πάτινας, ώστε να μειωθεί η έντονη χρωματική αντίθεση αρχαίου και νέου μαρμάρου. Η νέα πρόταση για την κατάξεση των ραβδώσεων των νέων συμπληρωμάτων των κιόνων (Λ.Λαμπρινού, Β. Ελευθερίου) εγκρίθηκε από το ΚΑΣ τον Ιούλιο 2009. Η ανασυναρμολόγηση του νότιου επιστυλίου ανάμεσα στην πρόσταση και στον νότιο τοίχο, θα υλοποιηθεί με το πρόγραμμα των μακρών τοίχων του σηκού και την αποκατάσταση σε ύψος της ΝΑ παραστάδας.

Το 1992 ξεκίνησε και το πρόγραμμα αποκατάστασης του οπισθονάου, με βάση τη σχετική μελέτη του Π. Κουφόπουλου. Το πρόγραμμα εκτελέστηκε σε δύο φάσεις και ολοκληρώθηκε το 2004. Κατά την εκτέλεση του προγράμματος, συμπληρωματικές μελέτες εφαρμογής εκπόνησε η αρχιτέκτων Ρ. Χριστοδουλοπούλου και μελέτες δομικής αποκατάστασης των μελών οι πολιτικοί μηχανικοί Κ. Ζάμπας (πρώτη φάση) και Ε. Τουμπακάρη (δεύτερη φάση). Η πρώτη φάση του προγράμματος προέβλεπε την αποσυναρμολόγηση των δοκών της οροφής του πτερού, των θράνων της δυτικής πρόστασης, καθώς και των λίθων της δυτικής ζωφόρου, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Ακροπόλεως το 1993. Η δεύτερη φάση του προγράμματος άρχισε το 2001 με την αποσυναρμολόγηση των εναπομεινάντων μελών του θριγκού της δυτικής πρόστασης, ορισμένων κιονόκρανων και ανωτέρων σπονδύλων. Μετά τη δομική αποκατάσταση όλων των μελών και την ανασύνθεση ορισμένων άλλων από αρχαία θραύσματα, ολοκληρώθηκε, το καλοκαίρι του 2004, η ανασυναρμολόγησή τους. Τη θέση των λίθων της δυτικής ζωφόρου, που είχαν απομακρυνθεί από το μνημείο, κατέλαβαν εκμαγεία κατασκευασμένα από τεχνητό λίθο. Η στερέωση των κιόνων που δεν είχαν ποτέ αποσυναρμολογηθεί στο παρελθόν, έγινε επιτόπου, με ειδικά ενέματα, προκειμένου να διατηρηθεί ανέπαφη η αυθεντική τους δομή βάσει μελέτης της πολιτικού μηχανικού Α. Μιλτιάδου.

Η αποκατάσταση της βόρειας κιονοστοιχίας του ναού ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2001. Η εγκεκριμένη μελέτη (αρχική μελέτη του Κ. Ζάμπα, οριστική μελέτη των Λ. Λαμπρινού και Ρ. Χριστοδουλοπούλου) περιέλαβε την αποσυναρμολόγηση οκτώ κιόνων (από τον 4ο έως τον 11ο από ανατολικά) και των αντίστοιχων περιοχών του υπερκείμενου θριγκού, την αντικατάσταση των συμπληρωμάτων σκυροδέματος της παλαιότερης επέμβασης με συμπληρώματα από νέο μάρμαρο, την επανένταξη στο μνημείο όλων των αρχαίων θραυσμάτων που ταυτίσθηκαν, την αντικατάσταση των υπαρχόντων συνδετηρίων στοιχείων με αντίστοιχα από τιτάνιο και τέλος, την αναστήλωση των αρχιτεκτονικών μελών στις αρχικές τους θέσεις, ώστε να αρθούν οι παλαιότερες παρατοποθετήσεις και αντιμεταθέσεις. Η δομική αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών μελών έγινε  με βάση σχετικές μελέτες των πολιτικών μηχανικών Μ. Μεντζίνη, Χ. Κυπαρίσση, Ε.Ε. Τουμπακάρη, Α. Βρούβα και Ι. Στεφάνου.  Το 2007 το πρόγραμμα επεκτάθηκε με την καταβίβαση των 7 αρχαίων κατά χώραν ευρισκομένων μετοπών και την εξυγίανση-αποκατάσταση των μελών του δυτικού τμήματος του θριγκού της βόρειας περίστασης (μελέτη Ρ. Χριστοδουλοπούλου, Α. Βρούβα ,Ι .Στεφάνου).

Η ολοκλήρωση της επέμβασης προσέδωσε στο μνημείο, εκτός από στατική αντοχή, και αισθητική πληρότητα, αφού η βόρεια πλευρά του Παρθενώνα σε συνδυασμό με τη δυτική, παρέχει μια από τις πιο ολοκληρωμένες θεάσεις του ναού, τόσο για τον επισκέπτη του ιερού βράχου, όσο και για τον θεατή από τα περισσότερα σημεία της πόλης.

Επεμβάσεις σε Εξέλιξη

Η νέα περίοδος των έργων που εντάχθηκαν στο ΕΣΠΑ περιλαμβάνει εκτεταμένο πρόγραμμα στον Παρθενώνα.

Το σημαντικότερο έργο στον Παρθενώνα είναι η επέμβαση στη δυτική πλευρά του μνημείου, που αναστηλώθηκε από τον Ν. Μπαλάνο την πρώτη περίοδο των αναστηλωτικών επεμβάσεων (1898-1902). Η επέμβαση έχει στόχο

α) την αντιμετώπιση των σοβαρών δομικών προβλημάτων και των παραμορφώσεων αυτής της περιοχής του μνημείου, που οφείλονται στις καταστροφές του παρελθόντος, στην προηγούμενη αναστήλωση, αλλά και στους σεισμούς που έπληξαν το μνημείο και

β) την δομική αποκατάσταση των περισσοτέρων αρχιτεκτονικών μελών και τη συμπλήρωση ορισμένων για λόγους στατικής επάρκειας με συμπληρώματα από νέο μάρμαρο.

Τη μελέτη για την επέμβαση έχουν εκπονήσει οι αρχιτέκτονες Β. Ελευθερίου και Β. Μανιδάκη και η πολ. Μηχανικός Α.Βρούβα.

Στο πρόγραμμα των ετών 2011 – 2015 έχει ενταχθεί η επέμβαση στις δύο γωνίες της δυτικής όψης.   Από το 2011 έχουν αποσυναρμολογηθεί  111 συνολικά αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία μετά την ολοκλήρωση της δομικής αποκατάστασης τους θα επανατοποθετηθούν ή ανασυναρμολογηθούν στο μνημείο. Παράλληλα, απομακρύνθηκαν από τις δύο γωνίες του μνημείου  7 συνολικά μετόπες που

μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Ακρόπολης, για λόγους προστασίας. Στο μνημείο θα τοποθετηθούν πιστά αντίγραφα τους από τεχνητό λίθο, που ήδη έχουν κατασκευαστεί. Εργασίες συντήρησης της επιφάνειας πραγματοποιούνται σε όλους τους λίθους που αποσυναρμολογηθήκαν αλλά και σε όλους τους παρακείμενους λίθους τους επί του μνημείου.

Προκειμένου να διερευνηθεί η εξέλιξη των μετακινήσεων στους γωνιακούς, αλλά και στον 4ο κίονα της δυτικής πλευράς κατά την αποφόρτιση, κατά τη διαδικασία των αποσυναρμολογήσεων και ανασυναρμολογήσεων, εγκαταστάθηκε σύστημα παρακολούθησης με αισθητήρες οπτικών ινών    

Παράλληλα με τις εργασίες στη δυτική πλευρά γίνονται εργασίες αποκατάστασης στον ορθοστάτη και στον πρώτο δόμο του βόρειου τοίχου του σηκού. Το πρόγραμμα των ετών 2011 – 2015 αφορά στην αποκατάσταση και τοποθέτηση στην αρχική τους θέση 15 αρχαίων λίθων της εξωτερικής στρώσης του ορθοστάτη. Έχει ήδη ολοκληρωθεί η δομική αποκατάστασή των περισσοτέρων και έχει αρχίσει η ανατοποθέτησή ή ανασυναρμολογηση τους επί του μνημείου. Από την εσωτερική στρώση των ορθοστατών έχει αναγνωριστεί μόνο ένας αρχαίος λίθος. Οι υπόλοιποι θα κατασκευαστούν από νέο μάρμαρο και θα τοποθετηθούν στις θέσεις που απαιτείται για την στήριξη των υπερκείμενων δόμων. Ο υπόλοιπος τοίχος θα αναστηλωθεί σε επόμενο πρόγραμμα, όπως και ο αντίστοιχος νότιος τοίχος. Η αποκατάσταση των πλευρικών τοίχων του σηκού βασίζεται στις υπάρχουσες μελέτες των Ν. Τογανίδη και Κ. Παράσχη (νότιος τοίχος)

και Ν. Τογανίδη και Κ. Ματάλα (βόρειος τοίχος). Η υλοποίηση του προγράμματος αυτού θα συμβάλλει στην ανάκτηση της δομής των τοίχων του σηκού και στην ανάδειξη της αρχιτεκτονικής του μνημείου.

Στα τρέχοντα προγράμματα του Παρθενώνα περιλαμβάνεται ακόμη η τελική κατάξεση των ραβδώσεων στα νέα συμπληρώματα των 6 κιόνων της βόρειας κιονοστοιχίας του Παρθενώνα (4ος-9ος από ανατολικά) .  Πρόκειται για την τελική επεξεργασία που γίνεται στις επιφάνειες των σπονδύλων από νέο μάρμαρο και απαιτεί υψηλή εξειδίκευση και δεξιοτεχνία από πλευράς μαρμαροτεχνιτών. Ήδη έχουν ολοκληρωθεί οι 3 εξ αυτών.

Τέλος, προβλέπεται να ξεκινήσουν και οι εργασίες αποκατάστασης του υπερθύρου της θύρας του δυτικού τοίχου του σηκού που είχε αναστηλωθεί από τον Ν. Μπαλάνο. Στη φάση αυτή πρόκειται να αποκατασταθούν οι δύο εσωτερικές δοκοί, τμήματα των οποίων σώζονται και θα συμπληρωθούν από νέο μάρμαρο. Σε επόμενη φάση θα αποσυναρμολογηθούν λίθοι του ανώτερου τμήματος του τοίχου, οι άλλοι δύο δοκοί από τους τέσσερεις του υπερθύρου όπως και λίθοι από τους σταθμούς του περιθύρου. Από την ομάδα των συντηρητών θα γίνει στερέωση στην επιφάνεια του τοίχου.  

Στα τρέχοντα προγράμματα ΕΣΠΑ έχει προγραμματισθεί και η τελική κατάξεση των ραβδώσεων στα συμπληρώματα των δύο βορειότερων από τους 5 αναστηλωμένους κίονες του Προνάου.