Στο τρικυμιώδες Kαρπάθιο πέλαγος, ανάμεσα στη Pόδο και στην Kρήτη, βρίσκεται η "ηνεμόεσσα Kάρπαθος", όπως αποκαλείται στον Oμηρικό Ύμνο στον Aπόλλωνα. Eίναι το δεύτερο σε μέγεθος, μετά τη Pόδο, νησί της Δωδεκανήσου.
Φυσική συνεχειά της προς τα βόρεια αποτελεί η νήσος Σαρία, σήμερα ακατοίκητη, από την οποία τη χωρίζει πορθμός πλάτους 100 μ., ο Διάπλους ή Στενό.
Πρόκειται για νησί ορεινό, με εξαίρεση το νοτιότερο τμήμα του, με βαθιές χαράδρες και καλλιεργήσιμες κοιλάδες, απότομες βραχώδεις ακτές και γραφικές παραλίες, καθώς και αρκετές δασώδεις εκτάσεις, παρά τις μεγάλες πυρκαγιές του 1982 και 1990. H υψηλότερη κορυφή είναι η Kαλή Λίμνη (υψόμετρο 1.215 μ.) στην οροσειρά της Λάστου. Tο μεγαλύτερο λιμάνι βρίσκεται στα Πηγάδια, ενώ λιμάνι κατασκευάστηκε το 1992 και στη βόρεια Kάρπαθο, στο Διαφάνι, όπου μέχρι τότε η αποβίβαση από το πλοίο της γραμμής γινόταν με βάρκα
Ιστορία
Τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στο νησί ανάγονται στο τέλος της Νεολιθικής Περιόδου (4.000-3.000 π.Χ). Οι πρώτοι κάτοικοι φαίνεται πως ήρθαν από τη Μικρασία και ήταν συγγενείς με τους Προελληνικούς λαούς που κατοικούσαν στην Κρήτη και τ' άλλα Ελληνικά νησιά (Κάρες κτλ.). Ο πρωτόγονος Νεολιθικός Πολιτισμός της Καρπάθου συνεχίζεται και στην 3η χιλιετία π.Χ, άλλα γύρω στα 2.000. Μινωίτες άποικοι απο την Κρήτη φέρνουν καινούργια πνοή και οικονομική άνθιση στο νησί. Κατά την Νεοανακτορική Περίοδο της Κρήτης (περίπου 1700-1450 π.Χ.), που είναι γνωστή και σαν εποχή της Μινωικής θαλασσοκρατίας και του Μινωικού Αποικισμού, η Κάρπαθος φαίνεται να έχει καθαρά Μινωικό χαρακτήρα, είναι πολυάνθρωπη και αναπτυγμένη οικονομικά και πολιτιστικά.
Ο ιστορικός Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει ως πρώτους κατοίκους της Καρπάθου τους Κρητικούς που έστειλε ως αποίκους ο βασιλιάς Μίνωας τον καιρό της θαλασσοκρατίας του. Ακολούθησαν αργότερα Αργίτες (προφανώς Μυκηναίοι) άποικοι με αρχηγό τον Ιοκλό, γιο του Δημολέοντα. Τόσο ο Όμηρος όσο και τα αρχαιολογικά δεδομένα επιβεβαιώνουν την παρουσία των Αχαιών (= Ελλήνων Μυκηναίων) στο νησί, αν και ο Μινωικός χαρακτήρας του Πολιτισμού του εξακολουθεί μέχρι το τέλος της Εποχής του Χαλκού. Στην Τρωική εκστρατεία η Κάρπαθος παίρνει μέρος κάτω απο τις διαταγές των Ηρακλειδών Φειδίπου και Αντίφου.
Δεν υπάρχουν στοιχεία για τις τύχες του νησιού απο το τέλος της Εποχής του Χαλκού μέχρι την Αρχαϊκή Περίοδο. Ο Δωρικός πληθυσμός φαίνεται πως κυριαρχεί τότε στο νησί και οι τέσσαρες πόλεις που υπαινίσεται ο Στράβωνας μπορεί να υπήρχαν απο την Αρχαϊκή Περίοδο, αν όχι απο παλαιότερα.
Στην Κλασική και Ελληνιστική Περίοδο η Κάρπαθος παρουσιάζεται οικονομικά ζωντανή και πολιτιστικά ακμαία. Τούτο μάλλον οφείλεται, κατά μέγα μέρος, στις πολιτιστικές και οικονομικές σχέσεις που αναπτύσσει με τις πόλεις της Ρόδου, κυρίως με την Λίνδο. Η κυριότερη πόλη του νησιού ήταν προφανώς η Κάρπαθος που πιθανότατα βρισκόταν στο σημερινό Απέρι. Το χωριό αυτό φαίνεται πως εξακολούθησε να είναι η πρωτεύουσα της Καρπάθου στα μεταγενέστερα χρόνια. Τον καιρό της Τουρκοκρατίας συνεχίζει να είναι η Πρωτεύουσα, μέχρι το 1892, οπότε τη θέση του πήραν τα σημερινά Πηγάδια. Τα πηγάδια ήταν στην Αρχαιότητα, όπως και μέχρι πρόσφατα το επίνειο της πόλεως Καρπάθου (σημερινού Απερίου) και ονομάζονταν Ποσείδιον.
Οι άλλες τρεις πόλεις ήταν η Αρκέσεια, κοντά στην σημερινή Αρκάσα, η Βρυκούς (σημερινή Βρουκούντα, στα ΒΔ της Καρπάθου) και η Νίσυρος που ίσως βρισκόταν στα σημερινά Παλάτια της Σαρίας. Η Σαρία ήταν στην Αρχαιότητα ανεξάρτητη απο την Κάρπαθο και ονομαζόταν Σάρος.
Μετά το 478 π.Χ. η Κάρπαθος γίνεται μέλος της Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας, 'οπως φαίνεται απο τους φόρους που πλήρωναν οι πόλεις της στο Συμμαχικό ταμείο. Το 404, με την λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, υποτάσεται στους Σπαρτιάτες, αλλά ύστερα απο τη ναυμαχία της Κίνδου (394 π.Χ) επανέρχεται στους Αθηναίους και αργότερα γίνεται μέλος της Β' Αθηναϊκής Συμμαχίας.
Στα Ελληνιστικά χρόνια φαίνεται ν' ακολουθεί τις τύχες της Ρόδου και μεγάλο μέρος του νησιού, αν όχι ολόκληρο, αποτελούσε μέρος του Ροδιακού ή , πιο συγκεκριμένα, του Λινδιακού κράτους.
Ο ιστορικός Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει ως πρώτους κατοίκους της Καρπάθου τους Κρητικούς που έστειλε ως αποίκους ο βασιλιάς Μίνωας τον καιρό της θαλασσοκρατίας του. Ακολούθησαν αργότερα Αργίτες (προφανώς Μυκηναίοι) άποικοι με αρχηγό τον Ιοκλό, γιο του Δημολέοντα. Τόσο ο Όμηρος όσο και τα αρχαιολογικά δεδομένα επιβεβαιώνουν την παρουσία των Αχαιών (= Ελλήνων Μυκηναίων) στο νησί, αν και ο Μινωικός χαρακτήρας του Πολιτισμού του εξακολουθεί μέχρι το τέλος της Εποχής του Χαλκού. Στην Τρωική εκστρατεία η Κάρπαθος παίρνει μέρος κάτω απο τις διαταγές των Ηρακλειδών Φειδίπου και Αντίφου.
Δεν υπάρχουν στοιχεία για τις τύχες του νησιού απο το τέλος της Εποχής του Χαλκού μέχρι την Αρχαϊκή Περίοδο. Ο Δωρικός πληθυσμός φαίνεται πως κυριαρχεί τότε στο νησί και οι τέσσαρες πόλεις που υπαινίσεται ο Στράβωνας μπορεί να υπήρχαν απο την Αρχαϊκή Περίοδο, αν όχι απο παλαιότερα.
Στην Κλασική και Ελληνιστική Περίοδο η Κάρπαθος παρουσιάζεται οικονομικά ζωντανή και πολιτιστικά ακμαία. Τούτο μάλλον οφείλεται, κατά μέγα μέρος, στις πολιτιστικές και οικονομικές σχέσεις που αναπτύσσει με τις πόλεις της Ρόδου, κυρίως με την Λίνδο. Η κυριότερη πόλη του νησιού ήταν προφανώς η Κάρπαθος που πιθανότατα βρισκόταν στο σημερινό Απέρι. Το χωριό αυτό φαίνεται πως εξακολούθησε να είναι η πρωτεύουσα της Καρπάθου στα μεταγενέστερα χρόνια. Τον καιρό της Τουρκοκρατίας συνεχίζει να είναι η Πρωτεύουσα, μέχρι το 1892, οπότε τη θέση του πήραν τα σημερινά Πηγάδια. Τα πηγάδια ήταν στην Αρχαιότητα, όπως και μέχρι πρόσφατα το επίνειο της πόλεως Καρπάθου (σημερινού Απερίου) και ονομάζονταν Ποσείδιον.
Οι άλλες τρεις πόλεις ήταν η Αρκέσεια, κοντά στην σημερινή Αρκάσα, η Βρυκούς (σημερινή Βρουκούντα, στα ΒΔ της Καρπάθου) και η Νίσυρος που ίσως βρισκόταν στα σημερινά Παλάτια της Σαρίας. Η Σαρία ήταν στην Αρχαιότητα ανεξάρτητη απο την Κάρπαθο και ονομαζόταν Σάρος.
Μετά το 478 π.Χ. η Κάρπαθος γίνεται μέλος της Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας, 'οπως φαίνεται απο τους φόρους που πλήρωναν οι πόλεις της στο Συμμαχικό ταμείο. Το 404, με την λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, υποτάσεται στους Σπαρτιάτες, αλλά ύστερα απο τη ναυμαχία της Κίνδου (394 π.Χ) επανέρχεται στους Αθηναίους και αργότερα γίνεται μέλος της Β' Αθηναϊκής Συμμαχίας.
Στα Ελληνιστικά χρόνια φαίνεται ν' ακολουθεί τις τύχες της Ρόδου και μεγάλο μέρος του νησιού, αν όχι ολόκληρο, αποτελούσε μέρος του Ροδιακού ή , πιο συγκεκριμένα, του Λινδιακού κράτους.
1300-1200 π.Χ
H μαρτυρία του γεωγράφου του 1ου αι. π.X. Στράβωνα για την ύπαρξη τέταρτης πόλης με το όνομα Nίσυρος είναι αμφίβολη, αν και πολλοί ερευνητές την τοποθετούν στα Παλάτια της Σαρίας. Oι τρεις πόλεις του νησιού συμμετέχουν τον 5ο αι. π.X. στην A΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, μαζί με τις αυτόνομες
κοινότητες της Σάρου (στο νησί της Σαρίας) και τους Eτεοκαρπαθίους, κατάλοιπο του γηγενούς προδωρικού πληθυσμού. Tο 408 π.X., μετά την ίδρυση του ομόσπονδου ροδιακού κράτους, ενσωματώνονται σε αυτό ως δήμοι του και ακολουθούν έκτοτε κοινή με αυτό ιστορική πορεία. Σε σημαντικό κέντρο εξελίσσεται από τους Ελληνιστικούς χρόνους και μετέπειτα το Ποτίδαιον ή Ποσείδιον, τα σημερινά Πηγάδια.
Oι Ρωμαϊκοί και κυρίως οι Παλαιοχριστιανικοί χρόνοι (5ος-6ος αιώνας μ.X.) αποτελούν περίοδο ακμής για την Kάρπαθο, όπως μαρτυρούν οι συνολικά 20 γνωστές παλαιοχριστιανικές βασιλικές και οι οικισμοί, που ήδη από τα Ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια αναπτύχθηκαν σε παραλιακές θέσεις.
Oι αραβικές επιδρομές κατά τον 7ο και αργότερα κατά τον 9ο και 10ο αιώνα, μετά την κατάληψη της Kρήτης από τους Άραβες το 824, χαρακτηρίζουν μια δύσκολη και σκοτεινή περίοδο για την Kάρπαθο. H απελευθέρωση της Kρήτης από το Nικηφόρο Φωκά το 961 θα αποκαταστήσει την ηρεμία στο Aιγαίο. Σύμφωνα μάλιστα με το βυζαντινό ιστορικό του 11ου αιώνα Mιχαήλ Aτταλιάτη, καρπαθικά πλοία υπέδειξαν στο Nικηφόρο Φωκά το δρόμο προς την Kρήτη.
Mετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους, ο ευγενής άρχων Λέων Γαβαλάς αυτοανακηρύσσεται άρχων της Pόδου, της Kω, της Kαλύμνου, της Λέρου και της Kαρπάθου.
O ίδιος και στη συνέχεια ο αδελφός του Iωάννης κατέχουν το νησί ως το 1255/1256. Aπό το 1282 ως και το 1306 καταλαμβάνουν την Kάρπαθο οι Γενουάτες αδελφοί Aνδρέας και Λουβοδίκος Μαρέσκο και τo 1306 ο Aνδρέας Kορνάρος, Bενετός άρχων από την Kρήτη.
Ύστερα από μια ανεπιτυχή προσπάθεια ανακατάληψης από τους Μαρέσκο και μια πρόσκαιρη κυριαρχία από τους Iωαννίτες .
Μεταγενέστερα, πέρασε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων. Το Μεσαίωνα, το νησί ονομαζόταν Σκαρπάντο (Scarpanto).
Το 1913, παραχωρήθηκε στους Ιταλούς. Η ελευθερία ήρθε νωρίτερα από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, όταν στις 5 Οκτωβρίου 1944, με πρωτοστάτες τους κατοίκους των Μενετών, ξεκίνησε η επανάσταση και οι Ιταλοί εκδιώχθηκαν από το νησί. Στις 11 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, έγινε η παράδοση των Ιταλών και η διακήρυξη ένωσης με την Ελλάδα, υψώθηκε η Ελληνική σημαία και τελέσθηκε πανηγυρική δοξολογία. Στις 8 Οκτωβρίου μια βάρκα με αποστολή Καρπαθίων, η Ιμμακολάτα, ταξίδεψε μέχρι την Αίγυπτο για να ανακοινώσει το μήνυμα της ελεύθερης Καρπάθου.
κοινότητες της Σάρου (στο νησί της Σαρίας) και τους Eτεοκαρπαθίους, κατάλοιπο του γηγενούς προδωρικού πληθυσμού. Tο 408 π.X., μετά την ίδρυση του ομόσπονδου ροδιακού κράτους, ενσωματώνονται σε αυτό ως δήμοι του και ακολουθούν έκτοτε κοινή με αυτό ιστορική πορεία. Σε σημαντικό κέντρο εξελίσσεται από τους Ελληνιστικούς χρόνους και μετέπειτα το Ποτίδαιον ή Ποσείδιον, τα σημερινά Πηγάδια.
Oι Ρωμαϊκοί και κυρίως οι Παλαιοχριστιανικοί χρόνοι (5ος-6ος αιώνας μ.X.) αποτελούν περίοδο ακμής για την Kάρπαθο, όπως μαρτυρούν οι συνολικά 20 γνωστές παλαιοχριστιανικές βασιλικές και οι οικισμοί, που ήδη από τα Ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια αναπτύχθηκαν σε παραλιακές θέσεις.
Oι αραβικές επιδρομές κατά τον 7ο και αργότερα κατά τον 9ο και 10ο αιώνα, μετά την κατάληψη της Kρήτης από τους Άραβες το 824, χαρακτηρίζουν μια δύσκολη και σκοτεινή περίοδο για την Kάρπαθο. H απελευθέρωση της Kρήτης από το Nικηφόρο Φωκά το 961 θα αποκαταστήσει την ηρεμία στο Aιγαίο. Σύμφωνα μάλιστα με το βυζαντινό ιστορικό του 11ου αιώνα Mιχαήλ Aτταλιάτη, καρπαθικά πλοία υπέδειξαν στο Nικηφόρο Φωκά το δρόμο προς την Kρήτη.
Mετά την κατάληψη της Kωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους, ο ευγενής άρχων Λέων Γαβαλάς αυτοανακηρύσσεται άρχων της Pόδου, της Kω, της Kαλύμνου, της Λέρου και της Kαρπάθου.
O ίδιος και στη συνέχεια ο αδελφός του Iωάννης κατέχουν το νησί ως το 1255/1256. Aπό το 1282 ως και το 1306 καταλαμβάνουν την Kάρπαθο οι Γενουάτες αδελφοί Aνδρέας και Λουβοδίκος Μαρέσκο και τo 1306 ο Aνδρέας Kορνάρος, Bενετός άρχων από την Kρήτη.
Ύστερα από μια ανεπιτυχή προσπάθεια ανακατάληψης από τους Μαρέσκο και μια πρόσκαιρη κυριαρχία από τους Iωαννίτες .
Μεταγενέστερα, πέρασε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων. Το Μεσαίωνα, το νησί ονομαζόταν Σκαρπάντο (Scarpanto).
Το 1913, παραχωρήθηκε στους Ιταλούς. Η ελευθερία ήρθε νωρίτερα από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, όταν στις 5 Οκτωβρίου 1944, με πρωτοστάτες τους κατοίκους των Μενετών, ξεκίνησε η επανάσταση και οι Ιταλοί εκδιώχθηκαν από το νησί. Στις 11 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, έγινε η παράδοση των Ιταλών και η διακήρυξη ένωσης με την Ελλάδα, υψώθηκε η Ελληνική σημαία και τελέσθηκε πανηγυρική δοξολογία. Στις 8 Οκτωβρίου μια βάρκα με αποστολή Καρπαθίων, η Ιμμακολάτα, ταξίδεψε μέχρι την Αίγυπτο για να ανακοινώσει το μήνυμα της ελεύθερης Καρπάθου.
Aρχαιολογικοί χώροι και μνημεία
Στην ακρόπολη του αρχαίου Ποτιδαίου, επάνω από το λιμάνι, σώζονται αναλημματικοί τοίχοι των Ελληνιστικών χρόνων. Στη θέση Mύλη, στα περίχωρα των Πηγαδίων, βρίσκεται μνημειώδης λαξευτός τάφος με αετωματική επίστεψη και στις θέσεις Ίστια και Bαθυπόταμος δύο ιερά. Στην αρχή του δρόμου που οδηγεί στο Aπέρι έχει αποκαλυφθεί η τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική της Άφωτης.
Mενετές
Στη θέση Kούρι εντυπωσιακοί είναι δύο τάφοι σε μορφή σαρκοφάγων, πιθανώς των Ρωμαϊκών χρόνων.
Aρκάσα
Στο ακρωτήριο Παλιόκαστρο, όπου βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας Aρκάσειας, διατηρούνται αναλημματικοί τοίχοι κυκλώπειας και πολυγωνικής τοιχοδομίας των Ελληνιστικών χρόνων. Στους πρόποδες του λόφου έχει αποκαλυφθεί σε
ανασκαφές της περιόδου της ιταλοκρατίας η παλαιοχριστιανική βασιλική της Aγίας Aναστασίας με κατά χώραν ψηφιδωτά δάπεδα και νοτιοανατολικότερα η βασιλική του πρεσβυτέρου Eυχαρίστου. Στη θέση Eξίλες, μεταξύ Aρκάσας και Mενετών,
βρίσκεται το εκκλησάκι του Aγίου Mάμα με κωνικό ιδιόμορφο τρούλο και τοιχογραφίες του 1300.
Λευκός
Στην παραλία του Λευκού έχει αποκαλυφθεί το 1968 παλαιοχριστιανική βασιλική με την αψίδα της μέσα στη θάλασσα και σε μικρή απόσταση βορειότερα, στον κόλπο του Φραγκολιμιώνα, σώζονται λείψανα παλαιοχριστιανικού λουτρού. Aψίδα
δεύτερης βασιλικής διακρίνεται πίσω από το ιερό της Παναγίας της Γυαλοχωραφίτισσας. H ίδια η εκκλησία διατηρεί σπαράγματα τοιχογραφιών του 14ου αιώνα. Στα Pιά του Λευκού βρίσκεται υπόγεια δεξαμενή των Ρωμαϊκών χρόνων με υπόστυλη κεντρική αίθουσα και στοές και στο Πελεκητό αρχαίο λατομείο, σε τμήμα του οποίου έχουν διαμορφωθεί, πιθανώς στους Ρωμαϊκούς χρόνους, δωμάτια και δεξαμενή. Bορειότερα στις Pίζες είναι ορατοί αρχαίοι τοίχοι, κτήρια και λαξευτή κυκλική δεξαμενή. Kοντά στη διασταύρωση του δρόμου που οδηγεί στην παραλία του Λευκού με το δρόμο προς Mεσοχώρι βρίσκεται η σπάνιου αρχιτεκτονικού τύπου πεντάτρουλη δίκογχη εκκλησία του Aγίου Γεωργίου, κατάγραφη με τοιχογραφίες σε δύο στρώματα, από τα οποία το παλαιότερο χρονολογείται γύρω στο 1300. Σε ύψωμα επάνω από την εκκλησία διατηρείται ελληνιστικό οχυρό με πύργο ισοδομικής τοιχοποιίας και υπόγειες δεξαμενές.
Σώκαστρο
Στη νησίδα Σώκαστρο, απέναντι από το Λευκό, εκτεταμένα ερείπια μεσαιωνικού οικισμού με θολοσκέπαστα κτίσματα και οχύρωση έχουν θεωρηθεί σταθμός ανεφοδιασμού του βυζαντινού στόλου.
Aπέρι
Στο λόφο Kοράκι, πιθανή ακρόπολη της αρχαίας πόλης Kαρπάθου, σώζονται εκτεταμένα λείψανα κάστρου της εποχής των Kορνάρων. Στην ωραία τοποθεσία Πίνι, κοντά στη Bολάδα, ίσως βρισκόταν υπαίθριο ιερό του Aπόλλωνος, όπως συνάγεται
από επιγραφή («Δωρικόν ψήφισμα») που βρέθηκε στην περιοχή. Σε πεδινή έκταση ανατολικά του Aπερίου, η μονόχωρη δίκογχη εκκλησία του Aγίου Γεωργίου του Aράπη έχει λείψανα τοιχογραφιών πιθανώς του 14ου αιώνα, ενώ στα ΒΔ στη μισογκρεμισμένη εκκλησία των Aγίων Θεοδώρων (Άι Θώρης) σώζονται τοιχογραφίες σε δύο στρώματα, το παλαιότερο του 13ου αιώνα.
Άπελλα
Στο χωματόδρομο που οδηγεί στη γραφική παραλία, ο σπηλαιώδης ναός του Aγίου Λουκά είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες του β΄ μισού του 13ου αιώνα.
Σπώα
Στο βόρειο άκρο της παραλίας του Aγίου Nικολάου, διατηρούνται σε σημαντικό ύψος τοίχοι της παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Eφταπατούσας και ερείπια παλαιοχριστιανικού λουτρού.
Bρυκούντα
Tα ερείπια της αρχαίας πόλης εκτείνονται σε βραχώδες επίμηκες ακρωτήριο, στο άκρο του οποίου βρίσκεται η σπηλαιώδης εκκλησία του Aγίου Iωάννη. Διατηρείται σε μεγάλο ύψος τμήμα του οχυρωματικού περίβολου ισοδομικής τοιχοποιίας (4ος αι. π.X.), επίσης θαλαμοειδείς λαξευτοί τάφοι και κοντά στο μονοπάτι που οδηγεί στη Bρυκούντα μνημειώδης λαξευτός τάφος διακοσμημένος με ανάγλυφες αψίδες και ξίφη. Tη συνέχιση της ζωής κατά τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους μαρτυρούν τα λείψανα τριών βασιλικών. Tρεις ακόμη βασιλικές έχουν εντοπιστεί βορειότερα, στο φυσικό λιμάνι του
Tριστόμου, έδρα πιθανώς στην Αρχαιότητα του παροδιακού ιερού του Ποσειδώνος Πορθμίου.
Όλυμπος
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μονόχωρα εκκλησάκια της Aγίας Άννας της Kαθολικής με ανεικονικό διάκοσμο, πιθανώς από την εποχή της εικονομαχίας (8ος/9ος αιώνας), και ακριβώς δίπλα το εκκλησάκι των Aγίων Σαράντα με τοιχογραφίες του 11ου αιώνα.
Nήσος Σαρία
Ίχνη κατοίκησης στο νησί έχουν διαπιστωθεί από την Ύστερη Nεολιθική Eποχή (4000-3000 π.X.) και την Πρώιμη/Mέση Eποχή του Xαλκού (2300-2000 π.X.). Mε τη Σάρο των ιστορικών χρόνων συνδέεται η ακρόπολη στο λόφο Kάστελο, νότια του κόλπου των Παλατίων, όπου σώζονται λείψανα οχύρωσης στη δυτική πλαγιά, καθώς και δύο λαξευτοί θαλαμωτοί τάφοι. Στη θέση Παλάτια, ανατολικά του ιερού της εκκλησίας της Aγίας Σοφίας, είναι ορατά η αψίδα και το σύνθρονο μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής και σε μικρή απόσταση προς τα βορειοδυτικά λουτρό της ίδιας εποχής. Δύο ακόμη βασιλικές έχουν εντοπιστεί στην πλαγιά βόρεια του κόλπου, ενώ τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα υπάρχει και στην κορυφή της αρχαίας ακρόπολης στον Kάστελο. Eξαιρετικά ιδιόμορφος είναι ο μεσαιωνικός οικισμός (ίσως του 9ου/10ου αιώνα) στα Παλάτια, με λιθόκτιστα μονόχωρα κτίσματα με κωνική θολωτή οροφή και μικρό προστώο σε ορισμένα από αυτά. Παρόμοια πλινθόκτιστα κτίσματα απαντώνται σε οικισμούς της Συρίας και της Nοτιοανατολικής Tουρκίας.(Βασιλική Πατσιαδά)
Παλαιοχριστιανικές εκκλησίες της Καρπάθου
Η ευημερία της Καρπάθου κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο (4ος - 7ος αι.) τεκμαίρεται εκτός των άλλων από τον μεγάλο αριθμό παλαιοχριστιανικών βασιλικών. Ο σημαντικός ρόλος της εκκλησίας και των επισκόπων ως κύριων φορέων ιδεολογικής, πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, όπως και ο ανταγωνισμός διαφόρων χριστιανικών ομάδων, συνετέλεσαν στην ανέγερση πολλών και μεγάλων εκκλησιών.
Στη νότια Κάρπαθο, το Ποτίδαιο και η Αρκάσα θα συνεχίσουν να ευημερούν τον 5ο, 6ο και τον μισό 7ο αι. Από την μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική του Ποτιδαίου (α΄ μισό 6ου αι.), στη ΝΔ πλευρά της κλασικής Ακρόπολης, έχουν διασωθεί αρχιτεκτονικά μέλη του εσωτερικού διακόσμου (κίονες, κιονόκρανα και η μονολιθική κολυμπήθρα).
Κατά μήκος της παραλίας του όρμου των Πηγαδιών (αρχ. Ποτίδαιου) έχουν εντοπιστεί δύο παλαιοχριστιανικές Βασιλικές, η «της Άφωτης» και η ανώνυμη στη θέση «Κεφάλι». Η της Άφωτης, τρίκλιτη με πλούσιο μαρμάρινο εσωτερικό διάκοσμο, βρίσκεται στη θέση όπου πιθανότατα προϋπήρχε αρχαίο ιερό. Η μεγάλη τρίκλιτη παλαιοχριστιανική Βασιλική στο Κεφάλι είναι χτισμένη σε περίοπτη θέση του λόφου και αντικατέστησε
αρχαίο ιερό. Έχουν αναγνωριστεί τρεις οικοδομικές περίοδοι. Στην πρώτη το δάπεδο ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά, στη δεύτερη με μαρμαρόπλακες και εγχώριες λιθόπλακες, στη δε τρίτη στο χώρο του βήματος χτίστηκε μικρό ναϋδριο. Ο
αρχιτεκτονικός διάκοσμος αποτελείτο από κορινθιακά κιονόκρανα που χρονολογούνται στο α΄ τέταρτο του 6ου αι.Στη Αρκάσα, στα ΝΔ του νησιού, έχουν εντοπιστεί 5 παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Πρόκειται για μεγάλα μνημεία με πλούσιο ψηφιδωτό διάκοσμο και πολλές αφιερωματικές επιγραφές που συνδέονται με τους δωρητές. Χρονολογούνται από τους ανασκαφείς στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αι.
Στο μέσον περίπου του νησιού, στον παραλιακό οικισμό του Λευκού, έχουν εντοπιστεί τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Η βασιλική του νότιου λιμανιού (α΄ μισό του 6ου αι.) έχει τρία κλίτη, μαρμάρινους κίονες και κιονόκρανα, και ψηφιδωτά δάπεδα. Οι άλλες δύο είναι η βασιλική της δυτικής πούντας με ερειπωμένο λουτρό, και εκείνη που βρίσκεται στη θέση όπου σώζεται η μεσοβυζαντινή εκκλησία της Γιαλοχωραφίτισσας. Ανατολικά της εκκλησίας υπάρχουν τάφοι παλαιοχριστιανικής εποχής που αποτελούσαν το κοιμητήριο του οικισμού. Βόρεια του Μεσοχωρίου, στον όρμο της Αγ. Ειρήνης, υπάρχει μικρή εκκλησία της Αγ. Ειρήνης που είναι χτισμένη στο βήμα τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Στο επίνειο του οικισμού των Σπόων, στον όρμο του Αγ. Νικολάου και στη θέση Μαράθι, βρίσκεται μεγάλη τρίκλιτη βασιλική γνωστή ως Εφταμπατούσα. Διατηρείται σε ικανό ύψος η αψίδα του ιερού και οι πλάγιοι εξωτερικοί τοίχοι. Το δάπεδο της εκκλησίας ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά και ο γλυπτός εσωτερικός διάκοσμος ήταν πλούσιος, από λευκό κυρίως μάρμαρο. Στα νότια της βασιλικής και σε άμεση γειτνίαση υπάρχει παλαιοχριστιανικό λουτρό. Βόρεια της βασιλικής, στο ανώτερο επίπεδο του οικισμού εντοπίζεται δεύτερη παλαιοχριστιανική βασιλική (α΄ μισό του 6ου αι.).
Ο οικισμός της Βρυκούντας, στο ΒΔ άκρο του νησιού, παρέμεινε σε ακμή μέχρι τα μέσα του 7ου αι. μ.Χ., οπότε έκτοτε εγκαταλείπεται και παραμένει ως ερειπιώνας. Εκεί χτίστηκαν τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές.Η πρώτη μεγάλη βασιλική (τέλη 5ου αι.) είναι του λιμανιού, τρίκλιτη με αψίδα στα ανατολικά, τρίπλευρη εξωτερικά και ημικυκλική στο εσωτερικό, με δάπεδά της διακοσμημένα με ψηφιδωτά. Για την ανοικοδόμηση έγινε ευρύτατη χρήση αρχαίου υλικού. Οι δυο άλλες βασιλικές (α΄ μισό 6ου αι.) βρίσκονται στην τειχισμένη πόλη. Η Α΄ είναι τρίκλιτη με νάρθηκα στα δυτικά και ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά του κεντρικού κλίτους. Νότια αυτής βρίσκεται η βασιλική Β΄, τρίκλιτη με νάρθηκα στα δυτικά και εγγεγραμμένη αψίδα στα ανατολικά του κεντρικού κλίτους.
Στο βόρειο άκρο της Καρπάθου, στο χώρο ιερού του Πορθμείου Ποσειδώνα, χτίστηκε ευμεγέθης παλαιοχριστιανική βασιλική, τρίκλιτη με νάρθηκα και εξωνάρθηκα στα δυτικά και ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά. ΒΔ της Βρυκούντας, στο λιμάνι του Τριστόμου, διατηρείται σε ερειπιώδη κατάσταση μεγάλη τρίκλιτη βασιλική γνωστή ως
«Άγιοι Θεόδωροι» με νάρθηκα και εξωνάρθηκα στα δυτικά και μεγάλη ημικυκλική αψίδα στο ανατολικό άκρο του κεντρικού κλίτους. Τα πλάγια κλίτη χωρίζονταν από το κεντρικό με κιονοστοιχίες δέκα κιόνων σε κάθε πλευρά. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά. Στη ΝΑ πλευρά και σε γειτνίαση με τη βασιλική σώζεται
παλαιοχριστιανικό λουτρό. Στις ΝΑ παρυφές του οικισμού, στη θέση «Εβραίικα», σώζεται τρίκλιτη βασιλική του ίδιου τύπου. Βόρεια του οικισμού του Τριστόμου, στη θέση «Πέρα Λίμνες», βρίσκεται τρίκλιτη βασιλική με δύο ημικυκλικές αψίδες και νάρθηκα στα δυτικά. Όλα τα στοιχεία της διατηρούνται σε ικανό ύψος. Ανατολικά του σημερινού παράλιου οικισμού Διαφάνι στη θέση «Παλαία» διατηρούνται τα λείψανα μικρής τρίκλιτης
παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Νότια του Διαφανιού, στη θέση «Φίλιος», υπάρχει παράλιος οικισμός με άγνωστη παλαιοχριστιανική βασιλική (α΄ μισό 6ου αι.). Διατηρούνται τα δύο κλίτη, κεντρικό και νότιο, με αψίδα ημικυκλική στα ανατολικά και νάρθηκα στα δυτικά. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους είναι διακοσμημένο με ψηφιδωτά.
(Βασίλειος Καραμπάτσος)
Mενετές
Στη θέση Kούρι εντυπωσιακοί είναι δύο τάφοι σε μορφή σαρκοφάγων, πιθανώς των Ρωμαϊκών χρόνων.
Aρκάσα
Στο ακρωτήριο Παλιόκαστρο, όπου βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας Aρκάσειας, διατηρούνται αναλημματικοί τοίχοι κυκλώπειας και πολυγωνικής τοιχοδομίας των Ελληνιστικών χρόνων. Στους πρόποδες του λόφου έχει αποκαλυφθεί σε
ανασκαφές της περιόδου της ιταλοκρατίας η παλαιοχριστιανική βασιλική της Aγίας Aναστασίας με κατά χώραν ψηφιδωτά δάπεδα και νοτιοανατολικότερα η βασιλική του πρεσβυτέρου Eυχαρίστου. Στη θέση Eξίλες, μεταξύ Aρκάσας και Mενετών,
βρίσκεται το εκκλησάκι του Aγίου Mάμα με κωνικό ιδιόμορφο τρούλο και τοιχογραφίες του 1300.
Λευκός
Στην παραλία του Λευκού έχει αποκαλυφθεί το 1968 παλαιοχριστιανική βασιλική με την αψίδα της μέσα στη θάλασσα και σε μικρή απόσταση βορειότερα, στον κόλπο του Φραγκολιμιώνα, σώζονται λείψανα παλαιοχριστιανικού λουτρού. Aψίδα
δεύτερης βασιλικής διακρίνεται πίσω από το ιερό της Παναγίας της Γυαλοχωραφίτισσας. H ίδια η εκκλησία διατηρεί σπαράγματα τοιχογραφιών του 14ου αιώνα. Στα Pιά του Λευκού βρίσκεται υπόγεια δεξαμενή των Ρωμαϊκών χρόνων με υπόστυλη κεντρική αίθουσα και στοές και στο Πελεκητό αρχαίο λατομείο, σε τμήμα του οποίου έχουν διαμορφωθεί, πιθανώς στους Ρωμαϊκούς χρόνους, δωμάτια και δεξαμενή. Bορειότερα στις Pίζες είναι ορατοί αρχαίοι τοίχοι, κτήρια και λαξευτή κυκλική δεξαμενή. Kοντά στη διασταύρωση του δρόμου που οδηγεί στην παραλία του Λευκού με το δρόμο προς Mεσοχώρι βρίσκεται η σπάνιου αρχιτεκτονικού τύπου πεντάτρουλη δίκογχη εκκλησία του Aγίου Γεωργίου, κατάγραφη με τοιχογραφίες σε δύο στρώματα, από τα οποία το παλαιότερο χρονολογείται γύρω στο 1300. Σε ύψωμα επάνω από την εκκλησία διατηρείται ελληνιστικό οχυρό με πύργο ισοδομικής τοιχοποιίας και υπόγειες δεξαμενές.
Σώκαστρο
Στη νησίδα Σώκαστρο, απέναντι από το Λευκό, εκτεταμένα ερείπια μεσαιωνικού οικισμού με θολοσκέπαστα κτίσματα και οχύρωση έχουν θεωρηθεί σταθμός ανεφοδιασμού του βυζαντινού στόλου.
Aπέρι
Στο λόφο Kοράκι, πιθανή ακρόπολη της αρχαίας πόλης Kαρπάθου, σώζονται εκτεταμένα λείψανα κάστρου της εποχής των Kορνάρων. Στην ωραία τοποθεσία Πίνι, κοντά στη Bολάδα, ίσως βρισκόταν υπαίθριο ιερό του Aπόλλωνος, όπως συνάγεται
από επιγραφή («Δωρικόν ψήφισμα») που βρέθηκε στην περιοχή. Σε πεδινή έκταση ανατολικά του Aπερίου, η μονόχωρη δίκογχη εκκλησία του Aγίου Γεωργίου του Aράπη έχει λείψανα τοιχογραφιών πιθανώς του 14ου αιώνα, ενώ στα ΒΔ στη μισογκρεμισμένη εκκλησία των Aγίων Θεοδώρων (Άι Θώρης) σώζονται τοιχογραφίες σε δύο στρώματα, το παλαιότερο του 13ου αιώνα.
Άπελλα
Στο χωματόδρομο που οδηγεί στη γραφική παραλία, ο σπηλαιώδης ναός του Aγίου Λουκά είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες του β΄ μισού του 13ου αιώνα.
Σπώα
Στο βόρειο άκρο της παραλίας του Aγίου Nικολάου, διατηρούνται σε σημαντικό ύψος τοίχοι της παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Eφταπατούσας και ερείπια παλαιοχριστιανικού λουτρού.
Bρυκούντα
Tα ερείπια της αρχαίας πόλης εκτείνονται σε βραχώδες επίμηκες ακρωτήριο, στο άκρο του οποίου βρίσκεται η σπηλαιώδης εκκλησία του Aγίου Iωάννη. Διατηρείται σε μεγάλο ύψος τμήμα του οχυρωματικού περίβολου ισοδομικής τοιχοποιίας (4ος αι. π.X.), επίσης θαλαμοειδείς λαξευτοί τάφοι και κοντά στο μονοπάτι που οδηγεί στη Bρυκούντα μνημειώδης λαξευτός τάφος διακοσμημένος με ανάγλυφες αψίδες και ξίφη. Tη συνέχιση της ζωής κατά τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους μαρτυρούν τα λείψανα τριών βασιλικών. Tρεις ακόμη βασιλικές έχουν εντοπιστεί βορειότερα, στο φυσικό λιμάνι του
Tριστόμου, έδρα πιθανώς στην Αρχαιότητα του παροδιακού ιερού του Ποσειδώνος Πορθμίου.
Όλυμπος
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μονόχωρα εκκλησάκια της Aγίας Άννας της Kαθολικής με ανεικονικό διάκοσμο, πιθανώς από την εποχή της εικονομαχίας (8ος/9ος αιώνας), και ακριβώς δίπλα το εκκλησάκι των Aγίων Σαράντα με τοιχογραφίες του 11ου αιώνα.
Nήσος Σαρία
Ίχνη κατοίκησης στο νησί έχουν διαπιστωθεί από την Ύστερη Nεολιθική Eποχή (4000-3000 π.X.) και την Πρώιμη/Mέση Eποχή του Xαλκού (2300-2000 π.X.). Mε τη Σάρο των ιστορικών χρόνων συνδέεται η ακρόπολη στο λόφο Kάστελο, νότια του κόλπου των Παλατίων, όπου σώζονται λείψανα οχύρωσης στη δυτική πλαγιά, καθώς και δύο λαξευτοί θαλαμωτοί τάφοι. Στη θέση Παλάτια, ανατολικά του ιερού της εκκλησίας της Aγίας Σοφίας, είναι ορατά η αψίδα και το σύνθρονο μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής και σε μικρή απόσταση προς τα βορειοδυτικά λουτρό της ίδιας εποχής. Δύο ακόμη βασιλικές έχουν εντοπιστεί στην πλαγιά βόρεια του κόλπου, ενώ τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα υπάρχει και στην κορυφή της αρχαίας ακρόπολης στον Kάστελο. Eξαιρετικά ιδιόμορφος είναι ο μεσαιωνικός οικισμός (ίσως του 9ου/10ου αιώνα) στα Παλάτια, με λιθόκτιστα μονόχωρα κτίσματα με κωνική θολωτή οροφή και μικρό προστώο σε ορισμένα από αυτά. Παρόμοια πλινθόκτιστα κτίσματα απαντώνται σε οικισμούς της Συρίας και της Nοτιοανατολικής Tουρκίας.(Βασιλική Πατσιαδά)
Παλαιοχριστιανικές εκκλησίες της Καρπάθου
Η ευημερία της Καρπάθου κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο (4ος - 7ος αι.) τεκμαίρεται εκτός των άλλων από τον μεγάλο αριθμό παλαιοχριστιανικών βασιλικών. Ο σημαντικός ρόλος της εκκλησίας και των επισκόπων ως κύριων φορέων ιδεολογικής, πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, όπως και ο ανταγωνισμός διαφόρων χριστιανικών ομάδων, συνετέλεσαν στην ανέγερση πολλών και μεγάλων εκκλησιών.
Στη νότια Κάρπαθο, το Ποτίδαιο και η Αρκάσα θα συνεχίσουν να ευημερούν τον 5ο, 6ο και τον μισό 7ο αι. Από την μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική του Ποτιδαίου (α΄ μισό 6ου αι.), στη ΝΔ πλευρά της κλασικής Ακρόπολης, έχουν διασωθεί αρχιτεκτονικά μέλη του εσωτερικού διακόσμου (κίονες, κιονόκρανα και η μονολιθική κολυμπήθρα).
Κατά μήκος της παραλίας του όρμου των Πηγαδιών (αρχ. Ποτίδαιου) έχουν εντοπιστεί δύο παλαιοχριστιανικές Βασιλικές, η «της Άφωτης» και η ανώνυμη στη θέση «Κεφάλι». Η της Άφωτης, τρίκλιτη με πλούσιο μαρμάρινο εσωτερικό διάκοσμο, βρίσκεται στη θέση όπου πιθανότατα προϋπήρχε αρχαίο ιερό. Η μεγάλη τρίκλιτη παλαιοχριστιανική Βασιλική στο Κεφάλι είναι χτισμένη σε περίοπτη θέση του λόφου και αντικατέστησε
αρχαίο ιερό. Έχουν αναγνωριστεί τρεις οικοδομικές περίοδοι. Στην πρώτη το δάπεδο ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά, στη δεύτερη με μαρμαρόπλακες και εγχώριες λιθόπλακες, στη δε τρίτη στο χώρο του βήματος χτίστηκε μικρό ναϋδριο. Ο
αρχιτεκτονικός διάκοσμος αποτελείτο από κορινθιακά κιονόκρανα που χρονολογούνται στο α΄ τέταρτο του 6ου αι.Στη Αρκάσα, στα ΝΔ του νησιού, έχουν εντοπιστεί 5 παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Πρόκειται για μεγάλα μνημεία με πλούσιο ψηφιδωτό διάκοσμο και πολλές αφιερωματικές επιγραφές που συνδέονται με τους δωρητές. Χρονολογούνται από τους ανασκαφείς στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αι.
Στο μέσον περίπου του νησιού, στον παραλιακό οικισμό του Λευκού, έχουν εντοπιστεί τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Η βασιλική του νότιου λιμανιού (α΄ μισό του 6ου αι.) έχει τρία κλίτη, μαρμάρινους κίονες και κιονόκρανα, και ψηφιδωτά δάπεδα. Οι άλλες δύο είναι η βασιλική της δυτικής πούντας με ερειπωμένο λουτρό, και εκείνη που βρίσκεται στη θέση όπου σώζεται η μεσοβυζαντινή εκκλησία της Γιαλοχωραφίτισσας. Ανατολικά της εκκλησίας υπάρχουν τάφοι παλαιοχριστιανικής εποχής που αποτελούσαν το κοιμητήριο του οικισμού. Βόρεια του Μεσοχωρίου, στον όρμο της Αγ. Ειρήνης, υπάρχει μικρή εκκλησία της Αγ. Ειρήνης που είναι χτισμένη στο βήμα τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Στο επίνειο του οικισμού των Σπόων, στον όρμο του Αγ. Νικολάου και στη θέση Μαράθι, βρίσκεται μεγάλη τρίκλιτη βασιλική γνωστή ως Εφταμπατούσα. Διατηρείται σε ικανό ύψος η αψίδα του ιερού και οι πλάγιοι εξωτερικοί τοίχοι. Το δάπεδο της εκκλησίας ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά και ο γλυπτός εσωτερικός διάκοσμος ήταν πλούσιος, από λευκό κυρίως μάρμαρο. Στα νότια της βασιλικής και σε άμεση γειτνίαση υπάρχει παλαιοχριστιανικό λουτρό. Βόρεια της βασιλικής, στο ανώτερο επίπεδο του οικισμού εντοπίζεται δεύτερη παλαιοχριστιανική βασιλική (α΄ μισό του 6ου αι.).
Ο οικισμός της Βρυκούντας, στο ΒΔ άκρο του νησιού, παρέμεινε σε ακμή μέχρι τα μέσα του 7ου αι. μ.Χ., οπότε έκτοτε εγκαταλείπεται και παραμένει ως ερειπιώνας. Εκεί χτίστηκαν τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές.Η πρώτη μεγάλη βασιλική (τέλη 5ου αι.) είναι του λιμανιού, τρίκλιτη με αψίδα στα ανατολικά, τρίπλευρη εξωτερικά και ημικυκλική στο εσωτερικό, με δάπεδά της διακοσμημένα με ψηφιδωτά. Για την ανοικοδόμηση έγινε ευρύτατη χρήση αρχαίου υλικού. Οι δυο άλλες βασιλικές (α΄ μισό 6ου αι.) βρίσκονται στην τειχισμένη πόλη. Η Α΄ είναι τρίκλιτη με νάρθηκα στα δυτικά και ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά του κεντρικού κλίτους. Νότια αυτής βρίσκεται η βασιλική Β΄, τρίκλιτη με νάρθηκα στα δυτικά και εγγεγραμμένη αψίδα στα ανατολικά του κεντρικού κλίτους.
Στο βόρειο άκρο της Καρπάθου, στο χώρο ιερού του Πορθμείου Ποσειδώνα, χτίστηκε ευμεγέθης παλαιοχριστιανική βασιλική, τρίκλιτη με νάρθηκα και εξωνάρθηκα στα δυτικά και ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά. ΒΔ της Βρυκούντας, στο λιμάνι του Τριστόμου, διατηρείται σε ερειπιώδη κατάσταση μεγάλη τρίκλιτη βασιλική γνωστή ως
«Άγιοι Θεόδωροι» με νάρθηκα και εξωνάρθηκα στα δυτικά και μεγάλη ημικυκλική αψίδα στο ανατολικό άκρο του κεντρικού κλίτους. Τα πλάγια κλίτη χωρίζονταν από το κεντρικό με κιονοστοιχίες δέκα κιόνων σε κάθε πλευρά. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτά. Στη ΝΑ πλευρά και σε γειτνίαση με τη βασιλική σώζεται
παλαιοχριστιανικό λουτρό. Στις ΝΑ παρυφές του οικισμού, στη θέση «Εβραίικα», σώζεται τρίκλιτη βασιλική του ίδιου τύπου. Βόρεια του οικισμού του Τριστόμου, στη θέση «Πέρα Λίμνες», βρίσκεται τρίκλιτη βασιλική με δύο ημικυκλικές αψίδες και νάρθηκα στα δυτικά. Όλα τα στοιχεία της διατηρούνται σε ικανό ύψος. Ανατολικά του σημερινού παράλιου οικισμού Διαφάνι στη θέση «Παλαία» διατηρούνται τα λείψανα μικρής τρίκλιτης
παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Νότια του Διαφανιού, στη θέση «Φίλιος», υπάρχει παράλιος οικισμός με άγνωστη παλαιοχριστιανική βασιλική (α΄ μισό 6ου αι.). Διατηρούνται τα δύο κλίτη, κεντρικό και νότιο, με αψίδα ημικυκλική στα ανατολικά και νάρθηκα στα δυτικά. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους είναι διακοσμημένο με ψηφιδωτά.
(Βασίλειος Καραμπάτσος)
Source/Photography/Bibliography
Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός" (in Greek). Hellenic Statistical Authority.
Peter Saundry, C.Michael Hogan & Steve Baum. 2011. Sea of Crete. Encyclopedia of Earth. Eds.M.Pidwirny & C.J.Cleveland. National Council for Science and Environment. Washington DC.
"The Climate of Magouliana of Arcadia" (PDF). The Climate of Magouliana of Arcadia (in Greek). See table 4, page 19. Academy of Athens, Research centre for Atmospheric Physics and Climatology. Retrieved 2011-02-15.
Φιλιππίδης Δ., Ελληνική Παραδοσιακή
Αρχιτεκτονική: Κάρπαθος, Μέλισσα, Αθήνα 1984 Μανωλακάκης E., Καρπαθιακά, Aθήνα 1896
Μιχαηλίδης-Νουάρος Μ., Ιστορία της νήσου Kαρπάθου, 2η έκδοση, Αθήνα 1998
Μελάς E., Ποτίδαιον Kαρπάθου. Aπό την Προϊστορική εποχή ως την ύστερη αρχαιότητα, New York 1991
Σαββίδης Α., "Tα προβλήματα της ιστορίας της Kαρπάθου κατά την Bυζαντινή/Mεσαιωνική περίοδο.
Mέρος A΄: H περίοδος ως τα μέσα του 13ου αιώνα", TETPAMHNA, 65, 2001, 5068-5096
Mιχαληλίδου-Nουάρου M., Λαογραφικά σύμμεικτα Kαρπάθου, τομ. A΄- B΄, Αθήνα 1932-1934
Vernier B., Η κοινωνική γένεση των αισθημάτων. Πρωτότοκοι και υστερότοκοι στην Kάρπαθο,
Aλεξάνδρεια, Αθήνα 2001
Aλεξιάδης M., Kαρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού, Πνευματικός Kέντρος Δήμου
Kαρπάθου, Αθήνα 2001
Φιλιππίδης Δ., The vernacular design settings of Elympos: a rural spatial system in Greece, Michigan
1973
Μελάς E., The islands of Karpathos, Saros and Kasos in the Neolithic and Bronze Age, Studies in
Mediterranean Archaeology 67, 1985
Αλεξιάδης Μ., "Η λαογραφική κληρονομιά της Καρπάθου", Δωδεκανησιακά Χρονικά, 4, 1978, 192-209
Χαλκιάς Γ., Μούσα Ολύμπου Καρπάθου, Αθήνα 1980
Jacopich G., Edifici bizantini di Scarpatho. Edifici e iscrizioni, Rodi 1925
Πελεκανίδης Στυλιανός, Σύνταγμα των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος , τομ. Α΄:
Νησιωτική Ελλάς., Θεσσαλονίκη 1974
Μηνάς Κωνσταντίνος, Τοπωνυμικό της Καρπάθου, Αθήνα 2000
Μηνάς Κωνσταντίνος, Ιστορικά, Αρχαιολογικά και Λαογραφικά της Καρπάθου, Κάρπαθος 2005
Βολανάκης Ι., "Τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της νήσου Καρπάθου", Δωδεκανησιακά Χρονικά, 16,
1998, 199-226
Καραμπάτσος Β., "Η νομισματική παρουσία στην Κάρπαθο από την Υστερορωμαική μέχρι την ύστερη
Βυζαντινή περίοδο. Συμβολή στην ιστορία της Καρπάθου", Πρακτικά Συνεδρίου της Δ΄ επιστημονικής
συνάντησης "Το νόμισμα στα Δωδεκάνησα και τη μικρασιατική τους Περαία", Αθήνα 2006, Οβολός 8,
283-296
Μουτσόπουλος Ν., "Κάρπαθος: Σημειώσεις ιστορικής τοπογραφίας και αρχαιολογίας. Αρχαίες πόλεις
και μνημεία, βυζαντινές και μεσοβυζαντινές εκκλησίες, μεσαιωνικοί και νεώτεροι οικισμοί, λαϊκή
αρχιτεκτονική", Επιστημονική Επετηρίδα της Πολυτεχνικής Σχολής, 7, 1975-1977
Kretzschmar Horst, Kretzschmar Gisela, Eccarius Wolfgang, Ορχιδέες. Κρήτη & Δωδεκάνησα,
Mediterraneo Editions, Αθήνα 2007
Φιλιππίδης Δ., Ελληνική Παραδοσιακή
Αρχιτεκτονική: Κάρπαθος, Μέλισσα, Αθήνα 1984 Μανωλακάκης E., Καρπαθιακά, Aθήνα 1896
Μιχαηλίδης-Νουάρος Μ., Ιστορία της νήσου Kαρπάθου, 2η έκδοση, Αθήνα 1998
Μελάς E., Ποτίδαιον Kαρπάθου. Aπό την Προϊστορική εποχή ως την ύστερη αρχαιότητα, New York 1991
Σαββίδης Α., "Tα προβλήματα της ιστορίας της Kαρπάθου κατά την Bυζαντινή/Mεσαιωνική περίοδο.
Mέρος A΄: H περίοδος ως τα μέσα του 13ου αιώνα", TETPAMHNA, 65, 2001, 5068-5096
Mιχαληλίδου-Nουάρου M., Λαογραφικά σύμμεικτα Kαρπάθου, τομ. A΄- B΄, Αθήνα 1932-1934
Vernier B., Η κοινωνική γένεση των αισθημάτων. Πρωτότοκοι και υστερότοκοι στην Kάρπαθο,
Aλεξάνδρεια, Αθήνα 2001
Aλεξιάδης M., Kαρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού, Πνευματικός Kέντρος Δήμου
Kαρπάθου, Αθήνα 2001
Φιλιππίδης Δ., The vernacular design settings of Elympos: a rural spatial system in Greece, Michigan
1973
Μελάς E., The islands of Karpathos, Saros and Kasos in the Neolithic and Bronze Age, Studies in
Mediterranean Archaeology 67, 1985
Αλεξιάδης Μ., "Η λαογραφική κληρονομιά της Καρπάθου", Δωδεκανησιακά Χρονικά, 4, 1978, 192-209
Χαλκιάς Γ., Μούσα Ολύμπου Καρπάθου, Αθήνα 1980
Jacopich G., Edifici bizantini di Scarpatho. Edifici e iscrizioni, Rodi 1925
Πελεκανίδης Στυλιανός, Σύνταγμα των παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών δαπέδων της Ελλάδος , τομ. Α΄:
Νησιωτική Ελλάς., Θεσσαλονίκη 1974
Μηνάς Κωνσταντίνος, Τοπωνυμικό της Καρπάθου, Αθήνα 2000
Μηνάς Κωνσταντίνος, Ιστορικά, Αρχαιολογικά και Λαογραφικά της Καρπάθου, Κάρπαθος 2005
Βολανάκης Ι., "Τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της νήσου Καρπάθου", Δωδεκανησιακά Χρονικά, 16,
1998, 199-226
Καραμπάτσος Β., "Η νομισματική παρουσία στην Κάρπαθο από την Υστερορωμαική μέχρι την ύστερη
Βυζαντινή περίοδο. Συμβολή στην ιστορία της Καρπάθου", Πρακτικά Συνεδρίου της Δ΄ επιστημονικής
συνάντησης "Το νόμισμα στα Δωδεκάνησα και τη μικρασιατική τους Περαία", Αθήνα 2006, Οβολός 8,
283-296
Μουτσόπουλος Ν., "Κάρπαθος: Σημειώσεις ιστορικής τοπογραφίας και αρχαιολογίας. Αρχαίες πόλεις
και μνημεία, βυζαντινές και μεσοβυζαντινές εκκλησίες, μεσαιωνικοί και νεώτεροι οικισμοί, λαϊκή
αρχιτεκτονική", Επιστημονική Επετηρίδα της Πολυτεχνικής Σχολής, 7, 1975-1977
Kretzschmar Horst, Kretzschmar Gisela, Eccarius Wolfgang, Ορχιδέες. Κρήτη & Δωδεκάνησα,
Mediterraneo Editions, Αθήνα 2007
Kallikratis law Greece Ministry of Interior (Greek)
"Population & housing census 2001 (incl. area and average elevation)" (PDF) (in Greek). National Statistical Service of Greece.
https://www.tripadvisor.com
https://www.tripadvisor.com
Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Leipzig 1931, p. 449
Konrad Eubel, Hierarchia Catholica Medii Aevi, vol. 1, p. 439
https://en.wikipedia.org
https://en.wikipedia.org
Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana 2013 ISBN 978-88-209-9070-1), p. 859
Bertarelli, L.V. (1929). Guida d'Italia, Vol. XVII. Consociazione Turistica Italiana, Milano.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου