Οι Μακεδόνες ως φορείς καλλιέργειας του ελληνικού πολιτισμού

Οι αγώνες των Μακεδόνων ήταν πάντοτε στενά συνδεδεμένοι όχι μόνο με τη διασφάλιση της ελευθερίας της Ελλάδας, αλλά και με την καλλιέργεια και τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος (413-390 π.Χ.) χαρακτηρίζεται σε γερμανική εγκυκλοπαίδεια ως «Περικλής της Μακεδονίας» και ως «απλόχειρας Μαικήνας». 

Στην Πέλλα αναπτύχθηκε μεγάλος ελληνικός πολιτισμός. Οι περισσότεροι βασιλείς της Μακεδονίας ήταν καλλιεργημένοι στα γράμματα. Ήταν φιλόκαλοι, φιλόμουσοι, φιλοπρόοδοι και φρόντιζαν με πολύ ενδιαφέρον για την πνευματική και πολιτιστική πρόοδο του λαού τους. Στην Πέλλα προσκλήθηκαν, μεταξύ άλλων, οι ιστορικοί Ηρόδοτος και Ελλάνικος, οι ποιητές Ευριπίδης, Πίνδαρος, Βακχιλίδης, Αγάθωνας και Πλάτωνας, οι διακεκριμένοι ιατροί Ιπποκράτης και Θεσσαλός, ο ζωγράφος Ζεύξης και πολλοί άλλοι ιστοριογράφοι, ποιητές και καλλιτέχνες. 

Γενικότερα, πολλοί διακεκριμένοι εκπρόσωποι των γραμμάτων και των τεχνών απ’ όλη την Ελλάδα επισκέπτονταν την Πέλλα και παρέμεναν εκεί για πολύ χρόνο. Συναναστρέφονταν τους Μακεδόνες χωρίς να τους διακρίνουν από τους πολίτες των άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών. Μακρύς είναι εξάλλου και ο κατάλογος των ιστορικών, των ποιητών, των μουσικών, των διακεκριμένων καλλιτεχνών, των γλυπτών, των ζωγράφων και των διανοουμένων γενικά ανθρώπων, που αναδείχτηκαν στις πόλεις της Μακεδονίας. 

Ο Δήμητσας αναφέρει ότι η Μακεδονία από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι το 5ο αιώνα μ.Χ. ανέδειξε 100 περίπου λόγιους επιστήμονες και συγγραφείς σε όλους τους κλάδους της ελληνικής φιλολογίας. Απαριθμεί, ειδικότερα, 13 φιλοσόφους, 14 ποιητές, 24 ιστορικούς, 5 ρήτορες και σοφιστές και 16 φιλολόγους. Τα συγγράμματά των παραπάνω χάθηκαν δυστυχώς λόγω των πολλών επιδρομών και καταστροφών στα μακεδονικά εδάφη. 

Στη Μακεδονία λειτούργησαν επίσης με κρατικές δαπάνες δημόσια Γυμνάσια και σημειώθηκε το πρώτο βήμα της «κρατικής εκπαίδευσης». Με πρωτοβουλία των Μακεδόνων διοργανώθηκαν παραπέρα οι μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου, όπως π.χ. αυτή της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, που διέθετε 700.000 περίπου χειρόγραφα σε πάπυρο, ή αυτή της Περγάμου, που είχε 200.000 περίπου σχετικά χειρόγραφα. Οι βιβλιοθήκες αυτές συνέβαλλαν στην ανάπτυξη των επιστημών και των τεχνών όλου του κόσμου. Κατά τη μαρτυρία του Ισιδώρου, μάλιστα, η πρώτη βιβλιοθήκη της Ρώμης συγκροτήθηκε από το περιεχόμενο της πλουσιότατης βιβλιοθήκης του Περσέως της Μακεδονίας, την οποία ο Ρωμαίος Αιμίλιος Παύλος λεηλάτησε και μετέφερε μαζί με άλλα λάφυρα στη Ρώμη.