Η Φαιστός ήταν η δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Κρήτης κατά τη δεύτερη χιλιετία προ Χριστού, μετά από την Κνωσό, και αποτελεί σήμερα σημαντικό αρχαιολογικό χώρο.
Ιστορία
Η Φαιστός είναι κτισμένη πάνω σε χαμηλό λόφο (υψόμετρο 100 μ. περίπου από την επιφάνεια της θάλασσας), στα νότια του ποταμού Γεροπόταμου, του αρχαίου Ληθαίου, και δεσπόζει στην εύφορη κοιλάδα της Κάτω Μεσαράς, που περιτριγυρίζεται από επιβλητικά βουνά (Ψηλορείτης, Αστερούσια, Λασιθιώτικα Βουνά). Στα νότια εκτείνεται το Λιβυκό πέλαγος. Ο Ληθαίος περιβάλλει το λόφο της Φαιστού από ανατολικά και βόρεια, αποτέλεσε την πηγή ύδρευσης της πόλης. Το ήπιο και ζεστό κλίμα της περιοχής έκανε άνετη και ευχάριστη τη ζωή των κατοίκων της.
Ο Ληθαίος περιβάλλει το λόφο της Φαιστού από ανατολικά και βόρεια, αποτέλεσε την πηγή ύδρευσης της πόλης. Το ήπιο και ζεστό κλίμα της περιοχής έκανε άνετη και ευχάριστη τη ζωή των κατοίκων της.
Η κατοίκηση στη Φαιστό αρχίζει από τη νεολιθική περίοδο, όπως φανερώνουν θεμέλια νεολιθικών κατοικιών, εργαλεία, ειδώλια και όστρακα αγγείων που αποκαλύφτηκαν κάτω από το ανακτόρο κατά τις ανασκαφές. Ο νεολιθικός οικισμός πρέπει να απλωνόταν στην κορυφη του λόφου και τη νοτιοδυτική πλαγιά του. Στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., άρχισε η χρήση των μετάλλων γεγονός που ευνοεί την ανάπτυξη της πόλης. Η ανάπτυξη συνεχίζεται μέχρι την ίδρυση και εδραίωση των μινωικών ανακτόρων (15ος αι. π.X.). Στις αρχές της 2ης χιλιετίας η εξουσία περνά στα χέρια βασιλιάδων, οι οποίοι ιδρύουν μεγάλα ανάκτορα. Το πρώτο ανάκτορο χτίστηκε στα 1900 π.Χ. περίπου και μαζί με τα άλλα γύρω κτίσματα είχε έκταση 18.000 τετραγωνικά μέτρα, λίγο μικρότερη από εκείνη του ανακτόρου της Κνωσού. Ο μεγάλος σεισμός που έγινε κοντά στο 1700 π.Χ. ήταν η αιτία της καταστροφής του, όπως και της Κνωσού. Στη θέση του οικοδομήθηκε νέο, επιβλητικότερο, στο οποίο ανήκουν και τα περισσότερα αναστηλωμένα σήμερα λείψανα, ενώ έχουν αποκαλυφτεί και αρκετά τμήματα του πρώτου ανακτόρου, κυρίως στα νοτιοδυτικά. Η μινωική πόλη αναπτύσσεται γύρω από το ανακτορικό κέντρο σε μεγάλη έκταση. Η Φαιστός ήταν η έδρα του άρχοντα-βασιλιά που έλεγχε όχι μόνο τον πλούσιο κάμπο της Μεσαράς αλλά και τους οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και την έξοδο προς τη θάλασσα και τα λιμάνια του κόλπου της Μεσαράς. Μετά την καταστροφή του ανακτόρου (15ος αι. π.X.) η πόλη της Φαιστού συνεχίζει να κατοικείται στα μυκηναϊκά χρόνια και στη γεωμετρική εποχή (8ος αι. π.X.).
Στους επόμενους αιώνες η Φαιστός γνωρίζει νέα περίοδο ακμής. Η έκταση της πόλης μεγαλώνει σε σχέση με εκείνη της μινωικής. Πρόκειται για μια πλούσια, δυνατή, πολυάνθρωπη και ανεξάρτητη πόλη. Έκοβε δικά της νομίσματα και κατά την εποχή της ακμής της, η κυριαρχία της απλωνόταν από το ακρωτήριο Λίθινο ως το ακρωτήριο Μέλισσα και περιελάμβανε και τις νησίδες Παξιμάδια με την αρχαία ονομασία Λητώαι. Το κράτος της Φαιστού διέθετε δύο ισχυρά λιμάνια, τα Μάταλα και τον Κομμό στα νοτιοδυτικά.
Κατά τα ιστορικά χρόνια κτίζεται ο ναός της Ρέας, στα νότια του παλαιού ανακτόρου. Ένα χρονικό κενό παρατηρείται την κλασική περίοδο, από την οποία δεν έχουν αποκαλυφτεί ακόμη αρχιτεκτονικά λείψανα. Αντίθετα, η ελληνιστική πόλη υπήρξε εξαιρετικά ακμαία. Δείγμα οικιών της εποχής αυτής διακρίνεται στην δυτική αυλή (άνω άνδηρο) του ανακτόρου. Στα μέσα του 2ου αιώνα π.X. (περίπου 160 π.Χ.) η πόλη καταστράφηκε και υποδουλώθηκε από την γειτονική Γόρτυνα. Αν και δεν εγκαταλείφτηκε αμέσως, η θέση της Φαιστού, χάνει πλέον την ισχύ της. Ίχνη κατοίκησης της περιόδου της ενετοκρατίας υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη την περιοχή. Το σημερινό χωριό του Αγίου Ιωάννη στις νότιες παρυφές της αρχαίας πόλης αποτελεί το φτωχικό κατάλοιπο ενός ένδοξου παρελθόντος.
Δίσκος της Φαιστού
Η Φαιστός αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του μινωικού πολιτισμού και τη σπουδαιότερη σε πλούτο και δύναμη πόλη της νότιας Κρήτης. Αναφέρεται στα κείμενα αρχαίων συγγραφέων (Διόδωρος, Στράβωνας, Παυσανίας) ενώ μνημονεύεται και από τον Όμηρο. Ανήκει στις τρεις σημαντικές πόλεις που ίδρυσε στην Κρήτη ο Μίνωας. Κατά τη μυθολογία στη Φαιστό βασίλεψε η δυναστεία του Ραδάμανθυ, γιου του Δία και αδελφού του Μίνωα. Ο Όμηρος αναφέρει τη συμμετοχή της στον Τρωικό πόλεμο και τη χαρακτηρίζει πόλη ''καλά κατοικημένη''. Η περίοδος ακμής της Φαιστού ξεκινά με την είσοδο της Κρήτης στην Εποχή του Χαλκού στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ, όπου δημιουργούνται οι βάσεις για το μινωικό πολιτισμό.Ο Ληθαίος περιβάλλει το λόφο της Φαιστού από ανατολικά και βόρεια, αποτέλεσε την πηγή ύδρευσης της πόλης. Το ήπιο και ζεστό κλίμα της περιοχής έκανε άνετη και ευχάριστη τη ζωή των κατοίκων της.
Η κατοίκηση στη Φαιστό αρχίζει από τη νεολιθική περίοδο, όπως φανερώνουν θεμέλια νεολιθικών κατοικιών, εργαλεία, ειδώλια και όστρακα αγγείων που αποκαλύφτηκαν κάτω από το ανακτόρο κατά τις ανασκαφές. Ο νεολιθικός οικισμός πρέπει να απλωνόταν στην κορυφη του λόφου και τη νοτιοδυτική πλαγιά του. Στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., άρχισε η χρήση των μετάλλων γεγονός που ευνοεί την ανάπτυξη της πόλης. Η ανάπτυξη συνεχίζεται μέχρι την ίδρυση και εδραίωση των μινωικών ανακτόρων (15ος αι. π.X.). Στις αρχές της 2ης χιλιετίας η εξουσία περνά στα χέρια βασιλιάδων, οι οποίοι ιδρύουν μεγάλα ανάκτορα. Το πρώτο ανάκτορο χτίστηκε στα 1900 π.Χ. περίπου και μαζί με τα άλλα γύρω κτίσματα είχε έκταση 18.000 τετραγωνικά μέτρα, λίγο μικρότερη από εκείνη του ανακτόρου της Κνωσού. Ο μεγάλος σεισμός που έγινε κοντά στο 1700 π.Χ. ήταν η αιτία της καταστροφής του, όπως και της Κνωσού. Στη θέση του οικοδομήθηκε νέο, επιβλητικότερο, στο οποίο ανήκουν και τα περισσότερα αναστηλωμένα σήμερα λείψανα, ενώ έχουν αποκαλυφτεί και αρκετά τμήματα του πρώτου ανακτόρου, κυρίως στα νοτιοδυτικά. Η μινωική πόλη αναπτύσσεται γύρω από το ανακτορικό κέντρο σε μεγάλη έκταση. Η Φαιστός ήταν η έδρα του άρχοντα-βασιλιά που έλεγχε όχι μόνο τον πλούσιο κάμπο της Μεσαράς αλλά και τους οικισμούς στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και την έξοδο προς τη θάλασσα και τα λιμάνια του κόλπου της Μεσαράς. Μετά την καταστροφή του ανακτόρου (15ος αι. π.X.) η πόλη της Φαιστού συνεχίζει να κατοικείται στα μυκηναϊκά χρόνια και στη γεωμετρική εποχή (8ος αι. π.X.).
Στους επόμενους αιώνες η Φαιστός γνωρίζει νέα περίοδο ακμής. Η έκταση της πόλης μεγαλώνει σε σχέση με εκείνη της μινωικής. Πρόκειται για μια πλούσια, δυνατή, πολυάνθρωπη και ανεξάρτητη πόλη. Έκοβε δικά της νομίσματα και κατά την εποχή της ακμής της, η κυριαρχία της απλωνόταν από το ακρωτήριο Λίθινο ως το ακρωτήριο Μέλισσα και περιελάμβανε και τις νησίδες Παξιμάδια με την αρχαία ονομασία Λητώαι. Το κράτος της Φαιστού διέθετε δύο ισχυρά λιμάνια, τα Μάταλα και τον Κομμό στα νοτιοδυτικά.
Κατά τα ιστορικά χρόνια κτίζεται ο ναός της Ρέας, στα νότια του παλαιού ανακτόρου. Ένα χρονικό κενό παρατηρείται την κλασική περίοδο, από την οποία δεν έχουν αποκαλυφτεί ακόμη αρχιτεκτονικά λείψανα. Αντίθετα, η ελληνιστική πόλη υπήρξε εξαιρετικά ακμαία. Δείγμα οικιών της εποχής αυτής διακρίνεται στην δυτική αυλή (άνω άνδηρο) του ανακτόρου. Στα μέσα του 2ου αιώνα π.X. (περίπου 160 π.Χ.) η πόλη καταστράφηκε και υποδουλώθηκε από την γειτονική Γόρτυνα. Αν και δεν εγκαταλείφτηκε αμέσως, η θέση της Φαιστού, χάνει πλέον την ισχύ της. Ίχνη κατοίκησης της περιόδου της ενετοκρατίας υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη την περιοχή. Το σημερινό χωριό του Αγίου Ιωάννη στις νότιες παρυφές της αρχαίας πόλης αποτελεί το φτωχικό κατάλοιπο ενός ένδοξου παρελθόντος.
Από αρχαιολογική άποψη η Φαιστός είναι η δεύτερη σε σπουδαιότητα μινωϊκή πόλη μετά την Κνωσσό. Ο πρώτος που αναγνώρισε και ταύτισε τη θέση της Φαιστού ήταν ο Άγγλος πλοίαρχος H. Spratt. Το 1884 άρχισαν οι αρχαιολογικές έρευνες από τον F. Halbherr στη Φαιστό και συνεχίστηκαν από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή (Halbherr and L. Pernier, 1900-1904) και από τον Doro Levi (1950-1971). Παράλληλα με τις ανασκαφές έγιναν στερεωτικές εργασίες από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή. Ορισμένοι χώροι, κυρίως το παλαιό ανάκτορο και τα βασιλικά δωμάτια του νέου ανακτόρου καλύφτηκαν με πλαστικά στέγαστρα, ενώ άλλοι, όπως οι αποθήκες του νέου ανακτόρου, καλύφτηκαν με πλάκα μπετόν.
Περιγραφή
Η πόλη της Φαιστού απλώνεται σε μεγάλη έκταση γύρω από το κεντρικό ανάκτορο πάνω σε λόφους και εντός μιας πεδινής έκτασης. Εκτείνεται όχι μόνο στο χαμηλότερο λόφο και τις πλαγιές του, αλλά και στον απέναντι λόφο, όπου βρίσκονται σήμερα τα κτήρια της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχόλης και το τουριστικό περίπτερο και φτάνει ως το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου της Φαλάνδρας δυτικά και το χωριό του Αγίου Ιωάννη νότια.
Τα πρώτη ίχνη κατοίκησης στην περιοχή ανάγονται χρονολογικά στη Νεότερη Νεολιθική Εποχή. Αρχιτεκτονικά λείψανα βρέθηκαν σε διάφορα σημεία του ανακτόρου καθώς και στα Χάλαρα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα λιθόκτιστα θεμέλια μιας στρογγυλής οικίας που ανασκάφτηκε στο νότιο άκρο του ανακτόρου.
Τα αρχιτεκτονικά λείψανα της πρωτομινωικής περιόδου κατά την οποία ξεκινά η ακμή της Φαιστού είναι λιγοστά. Τα λείψανα βρίσκονται δυτικά της νεολιθικής οικίας, στη δυτική πτέρυγα του ανακτόρου, κάτω από τα δάπεδα της ''Δυτικής'' και της ''Κάτω αυλής'' και στο κέντρο του βόρειου περιστυλίου, όπου ήρθε στο φως ένα αρκετά μεγάλο δωμάτιο. Κινητά ευρήματα, ωστόσο, όπως κεραμική των ρυθμών Πύργου και Αγίου Ονουφρίου, αλλά και οι θολωτοί τάφοι της Μεσαράς με τα πλούσια κτερίσματά τους φανερώνουν έναν ακμαίο οικισμό με μεγάλο πληθυσμό. Οι νεκροί θάβονται ομαδικά, κατά γένη. Οι κάτοικοι της Φαιστού αποδεικνύεται ότι είχαν επίσης αναπτύξει σχέσεις με τις Κυκλάδες, την Αίγυπτο και την Ανατολή.
Στις αρχες της 2ης χιλιετίας η Φαιστός γίνεται έδρα βασιλιά και κατασκευάζεται το πρώτο ανάκτορο πάνω στην κορυφή του χαμηλότερου λόφου. Το αρχαιότερο τμήμα του ανακτόρου διατηρείται νότια της ''Δυτικής αυλής''. Στον περιβάλλοντα χώρο του ανακτόρου διασώθηκαν λείψανα σπιτιών της παλαιοανακτορικής περιόδου, τα οποία βρίσκονται νότια και δυτικά της ''Δυτικής αυλής'', ενώ και στις θέσεις Αγία Φωτεινή και Χάλαρα βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά του ανακτόρου, αποκαλύφτηκαν τμήματα του οικισμού. Μετά την καταστροφή του 1450 π.Χ. το ανάκτορο εγκαταλείφτηκε οριστικά. Αντίθετα, η ζωή στην πόλη της Φαιστού συνεχίστηκε ανεπηρέαστη, όπως αποδεικνύουν οικοδομικά λείψανα που βρέθηκαν κυριώς δυτικά και νότια της ''Δυτικής αυλής'', βόρεια από το δρόμο προς το τουριστικό περίπτερο και στη θέση Χάλαρα. Μυκηναϊκοί τάφοι ήρθαν στο φως στη θέση Καλύβια, βορειοανατολικά της Φαιστού. Η πόλη και η ζωή των κατοίκων της βρίσκονται πλέον κάτω από μυκηναϊκή επιρροή.
Η πτώση του Μυκηναϊκού πολιτισμού δε φέρνει την καταστροφή στη Φαιστό. Ένας σημαντικός οικισμός σε μεγάλη έκταση υπάρχει στο λόφο κατά την πρωτογεωμετρική και γεωμετρική περίοδο. Ο οικισμός χαρακτηρίζεται από μεγάλα κολοκτισμένα σπίτια και έναν πλακόστρωτο δρόμο που ανηφορίζει προς το χώρο της ''Δυτικής αυλής'', όπως αποδεικνύει το ανεσκαμμένο τμήμα του οικισμού στη νοτιοδυτική παρυφή του ανακτόρου. Κατά την αρχαϊκή περίοδο αρχίζει και πάλι να ακμάζει η πόλη και να μεγαλώνει. Πλέον καλύπτει έκταση μεγαλύτερη της μινωικής πόλης, καθώς απλωνόταν δυτικά στον ψηλό λόφο του Αφέντη Χριστού και νότια πέρα από το χωριό του Αγίου Ιωάννη. Λείψανα τείχους έχουν εντοπιστεί στο λόφο όπου βρίσκεται το τουριστικό περίπτερο, στη θέση του Αγίου Γεωργίου της Φαλάνδρας και στο λόφο του Αφέντη Χριστού και αποδεικνύουν πως η αρχαϊκή πόλη διέθετε οχυρωμένη ακρόπολη.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ανασκαφέων της Φαιστού, στο χώρο του ανακτόρου υπήρχαν πολλά κτήρια ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Τα περισσότερα από αυτά όμως καταστράφηκαν για να αποκαλυφτεί το μινωικό ανάκτορο. Από την πρώιμη αρχαϊκή εποχή σώζεται ο ναός της ''Μεγάλης Μητέρας'' ή της Ρέας, που ήρθε στο φως στη νότια παρυφή του ανακτόρου. Η ελληνιστική πόλη, καθώς δεν υπάρχουν λείψανα κλασικής περιόδου, φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα ισχυρή, καταλάμβανε μεγάλη έκταση και διέθετε καλοκτισμένα σπίτια που ήρθαν στο φως στα Χάλαρα, στον Άγιο Γεώργιο της Φαλάνδρας και στο χώρο του ανακτόρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ελληνιστικού κτηρίου αποτελεί το κτίσμα στην επάνω αυλή του ανακτόρου με μεγάλες αίθουσες, μια από τις οποίες διαθέτει δυο κίονες, κεντρική εστία και ''θρανία'' κατά μήκος των τοίχων.
Τα πρώτη ίχνη κατοίκησης στην περιοχή ανάγονται χρονολογικά στη Νεότερη Νεολιθική Εποχή. Αρχιτεκτονικά λείψανα βρέθηκαν σε διάφορα σημεία του ανακτόρου καθώς και στα Χάλαρα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα λιθόκτιστα θεμέλια μιας στρογγυλής οικίας που ανασκάφτηκε στο νότιο άκρο του ανακτόρου.
Τα αρχιτεκτονικά λείψανα της πρωτομινωικής περιόδου κατά την οποία ξεκινά η ακμή της Φαιστού είναι λιγοστά. Τα λείψανα βρίσκονται δυτικά της νεολιθικής οικίας, στη δυτική πτέρυγα του ανακτόρου, κάτω από τα δάπεδα της ''Δυτικής'' και της ''Κάτω αυλής'' και στο κέντρο του βόρειου περιστυλίου, όπου ήρθε στο φως ένα αρκετά μεγάλο δωμάτιο. Κινητά ευρήματα, ωστόσο, όπως κεραμική των ρυθμών Πύργου και Αγίου Ονουφρίου, αλλά και οι θολωτοί τάφοι της Μεσαράς με τα πλούσια κτερίσματά τους φανερώνουν έναν ακμαίο οικισμό με μεγάλο πληθυσμό. Οι νεκροί θάβονται ομαδικά, κατά γένη. Οι κάτοικοι της Φαιστού αποδεικνύεται ότι είχαν επίσης αναπτύξει σχέσεις με τις Κυκλάδες, την Αίγυπτο και την Ανατολή.
Στις αρχες της 2ης χιλιετίας η Φαιστός γίνεται έδρα βασιλιά και κατασκευάζεται το πρώτο ανάκτορο πάνω στην κορυφή του χαμηλότερου λόφου. Το αρχαιότερο τμήμα του ανακτόρου διατηρείται νότια της ''Δυτικής αυλής''. Στον περιβάλλοντα χώρο του ανακτόρου διασώθηκαν λείψανα σπιτιών της παλαιοανακτορικής περιόδου, τα οποία βρίσκονται νότια και δυτικά της ''Δυτικής αυλής'', ενώ και στις θέσεις Αγία Φωτεινή και Χάλαρα βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά του ανακτόρου, αποκαλύφτηκαν τμήματα του οικισμού. Μετά την καταστροφή του 1450 π.Χ. το ανάκτορο εγκαταλείφτηκε οριστικά. Αντίθετα, η ζωή στην πόλη της Φαιστού συνεχίστηκε ανεπηρέαστη, όπως αποδεικνύουν οικοδομικά λείψανα που βρέθηκαν κυριώς δυτικά και νότια της ''Δυτικής αυλής'', βόρεια από το δρόμο προς το τουριστικό περίπτερο και στη θέση Χάλαρα. Μυκηναϊκοί τάφοι ήρθαν στο φως στη θέση Καλύβια, βορειοανατολικά της Φαιστού. Η πόλη και η ζωή των κατοίκων της βρίσκονται πλέον κάτω από μυκηναϊκή επιρροή.
Η πτώση του Μυκηναϊκού πολιτισμού δε φέρνει την καταστροφή στη Φαιστό. Ένας σημαντικός οικισμός σε μεγάλη έκταση υπάρχει στο λόφο κατά την πρωτογεωμετρική και γεωμετρική περίοδο. Ο οικισμός χαρακτηρίζεται από μεγάλα κολοκτισμένα σπίτια και έναν πλακόστρωτο δρόμο που ανηφορίζει προς το χώρο της ''Δυτικής αυλής'', όπως αποδεικνύει το ανεσκαμμένο τμήμα του οικισμού στη νοτιοδυτική παρυφή του ανακτόρου. Κατά την αρχαϊκή περίοδο αρχίζει και πάλι να ακμάζει η πόλη και να μεγαλώνει. Πλέον καλύπτει έκταση μεγαλύτερη της μινωικής πόλης, καθώς απλωνόταν δυτικά στον ψηλό λόφο του Αφέντη Χριστού και νότια πέρα από το χωριό του Αγίου Ιωάννη. Λείψανα τείχους έχουν εντοπιστεί στο λόφο όπου βρίσκεται το τουριστικό περίπτερο, στη θέση του Αγίου Γεωργίου της Φαλάνδρας και στο λόφο του Αφέντη Χριστού και αποδεικνύουν πως η αρχαϊκή πόλη διέθετε οχυρωμένη ακρόπολη.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ανασκαφέων της Φαιστού, στο χώρο του ανακτόρου υπήρχαν πολλά κτήρια ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Τα περισσότερα από αυτά όμως καταστράφηκαν για να αποκαλυφτεί το μινωικό ανάκτορο. Από την πρώιμη αρχαϊκή εποχή σώζεται ο ναός της ''Μεγάλης Μητέρας'' ή της Ρέας, που ήρθε στο φως στη νότια παρυφή του ανακτόρου. Η ελληνιστική πόλη, καθώς δεν υπάρχουν λείψανα κλασικής περιόδου, φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα ισχυρή, καταλάμβανε μεγάλη έκταση και διέθετε καλοκτισμένα σπίτια που ήρθαν στο φως στα Χάλαρα, στον Άγιο Γεώργιο της Φαλάνδρας και στο χώρο του ανακτόρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ελληνιστικού κτηρίου αποτελεί το κτίσμα στην επάνω αυλή του ανακτόρου με μεγάλες αίθουσες, μια από τις οποίες διαθέτει δυο κίονες, κεντρική εστία και ''θρανία'' κατά μήκος των τοίχων.
Μνημεία
Η μινωική πόλη εκτείνονταν σε μεγάλη έκταση γύρω από τα ανάκτορα. Κατά τον 15ο αι. π.Χ. νέα καταστροφή ισοπέδωσε όλα τα μινωικά νεοανακτορικά κέντρα σε όλη τη Κρήτη, μαζί και αυτό της Φαιστού.
Παρόλαυτά οι κατοίκιση στη περιοχή συνεχίζεται κατά τα μυκηναϊκά και τα γεωμετρικά χρόνια και η Φαιστός γνωρίζει νέα περίοδο ακμής.
Παρότι φαίνεται πως το διοικητικό κέντρο της περιοχής μεταφέρθηκε στην Αγία Τριάδα, η Φαιστός συνεχίζει να μεγαλώνει και αποτελεί μια πολυάνθρωπη, πλούσια και δυνατή πόλη-κράτος.
Η κυριαρχία της απλωνόταν από το ακρωτήριο Λίθινο μέχρι και το Ακρωτήριο Μέλισσα (Σαχτούρια, Ρέθυμνο), ενώ διέθετε δύο ισχυρά και πλούσια λιμάνια, τον Κομμό και τα Μάταλα.
Κατά τα ιστορικά χρόνια νότια του μινωικού ανακτόρου ιδρύθηκε μεγάλος ναός αφιερωμένος στη θεά Ρέα.
Από τις θρησκευτικές τελετές που γινόταν στη Φαιστό είναι γνωστές αυτές που γίνονταν προς τιμήν του Διός Βελχανού, της Λατούς (Λητούς) Φυτίης και της Ρέας/Μεγάλης Μητέρας, καθώς και η γιορτή Εκδύσια.
Για πολλά χρόνια βρισκόταν σε αντιπαράθεση για τη κυριαρχία στη περιοχή της Μεσαράς με την άλλη μεγάλη πόλη-κράτος της νότιας κεντρικής Κρήτης τη Γόρτυνα, η οποία τελικά στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. την κυρίεψε και την κατέστρεψε εκ θεμελίων.
Το ανάκτορο της Φαιστού, ένα από σημαντικότερα μινωικά ανάκτορα και το δεύτερο σε μέγεθος (περίπου 18.000 τ.μ.) μετά από αυτό της Κνωσού, είναι χτισμένο σε ένα ύψωμα στο δυτικό άκρο της μεγαλύτερης και πλουσιότερης πεδιάδας της Μεσαράς. Από το σημείο αυτό έλεγχε ο τοπικός άρχοντας-βασιλιάς όχι μόνο τα αγαθά του κάμπου αλλά και την έξοδο προς τη θάλασσα και τα λιμάνια του κόλπου της Μεσαράς (θέσεις Καλαμάκι, Κομμός και Μάταλα). Ο χαμηλός αυτός λόφος ανήκει σε μια σειρά μικρών λόφων που εκτείνονται προς τα αντολικά, ανάμεσα στον ορεινό όγκο της Ίδας βόρεια και των Αστερουσίων νότια, φθάνουν μέχρι τη θάλασσα και κλείνουν την πεδιάδα στα δυτικά. Κατά τη μυθολογία στη Φαιστό βασίλεψε η δυναστεία του Ραδάμανθυ, γιου του Δία και αδελφού του Μίνωα.
Το ανάκτορο της Φαιστού θεωρείται τυπικό δείγμα μινωικού ανακτόρου εξ αιτίας της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής του σύνθεσης και της άψογης κατασκευής του. Το πρώτο ανάκτορο της Φαιστού κτίστηκε στην αρχή της 2ης χιλιετίας π.X., στην κορυφή του χαμηλότερου λόφου, που ισοπεδώθηκε και διαμορφώθηκε κατάλληλα. H ζωή του πρώτου ανακτόρου διήρκησε τρεις αιώνες περίπου (2000-1700 π.X.). Γύρω στο 1700 π.X. καταστρέφεται από μεγάλη πυρκαγιά. Πάνω στα ερείπια ένα νέο μεγαλοπρεπέστερο ανάκτορο οικοδομείται, το οποίο καταστρέφεται, όπως και τα άλλα μινωικά κέντρα στα μέσα του 15ου αι. π.X. Τα πιο πολλά ερείπια που ο επισκέπτης βλέπει σήμερα ανήκουν σε αυτό. Το ανάκτορο δεν λειτουργεί πλέον. Μόνο κάποια τμήματά του κατοικήθηκαν από ιδιώτες στην Ύστερη Μετανακτορική εποχή. Στα αρχαϊκά χρόνια ανήκει ο ναός της "Mεγάλης Mητέρας" ή Pέας που βρέθηκε χτισμένος πάνω σε παλαιοανακτορικά ερείπια στο νότιο τμήμα του ανακτόρου.
Στην περιοχή του αρχαιολογικού χώρου διακρίνονται λείψανα του παλαιού αλλά και του νέου ανακτόρου. Tα λείψανα του παλαιού ανακτόρου είναι σήμερα στεγασμένα. Η πρόσβαση γίνεται από μια πλακόστρωτη αυλή (δυτική αυλή). Ένας πομπικός δρόμος διασχίζει λοξά την αυλή. Στη βόρεια άκρη του υπάρχει μια σειρά από οκτώ βαθμίδες μήκους 22 μ. που χρησίμευαν σαν θεατρικές κερκίδες και στην απόληξη του δρόμου στα νότια βρίσκεται το πρόπυλο του Παλαιού Ανακτόρου με ένα μοναδικό κίονα. Στη βορειοανατολική άκρη της δυτικής αυλής βρίσκεται ένα παλαιοανακτορικό τριμερές ιερό. Πίσω από το ιερό βρίσκεται η μνημειώδης σκάλα των προπυλαίων του νέου ανακτόρου και στη συνέχεια τα προπύλαια, η πιο εντυπωσιακή είσοδος μινωικού ανακτόρου. Στα νοτιοανατολικά των προπυλαίων, δίπλα σε φωταγωγό, στενή σκάλα οδηγεί στις αποθήκες και δεξιά της σκάλας βρίσκεται το παλαιοανακτορικό δωμάτιο της δεξαμενής των καθαρμών. Ένας φαρδύς διάδρομος συνδέει τη δυτική με την κεντρική αυλή. Το τμήμα του ανακτόρου που βρίσκεται στη μέση της δυτικής πλευράς της κεντρικής αυλής αποτελείται από μικρά δωμάτια ιερών, όπως μαρτυρούν τα αντικείμενα λατρείας που ανακαλύφθηκαν εκεί. Σε ορισμένα μάλιστα βρέθηκαν διπλοί πελέκεις χαραγμένοι στους τοίχους.
Στην ανατολική πλευρά της κεντρικής αυλής αναπτύσσεται η πτέρυγα των εργαστηρίων. Από τη βόρεια γωνιά της ξεκινάει στενός διάδρομος με ανατολική κατεύθυνση που χωρίζει την ανατολική από τη βόρεια πτέρυγα. Νότια του διαδρόμου βρίσκονται τέσσερα επικοινωνούντα δωμάτια. Εδώ βρέθηκαν ρυτά, μια πρόχους, λίθινα κέρατα και διπλοί πελέκεις. Μια στοά με κιονοστοιχία βρίσκεται στα ανατολικά των δωματίων αυτών. Στη μέση της βόρειας πτέρυγας βρίσκεται η είσοδος της, όπου αναπτύσσονται τα βασιλικά διαμερίσματα. Ένας υπαίθριος, πλακόστρωτος διάδρομος, με αγωγό για την αποχέτευση των βρόχινων νερών, καταλήγει στη μικρή βόρεια αυλή. Δεξιά και αριστερά του διαδρόμου αναπτύσσονται μικρά δωμάτια. Ένας άλλος διάδρομος στα ανατολικά της βόρειας αυλής καταλήγει σε μια μεγαλύτερη ανατολική αυλή, με κλίβανο στο κέντρο της. Στο σημείο αυτό βρέθηκαν και δύο κεραμικοί τροχοί.
Από τη βόρεια αυλή ένας διάδρομος με βόρεια κατεύθυνση μας φέρνει στα βασιλικά διαμερίσματα, σε χαμηλότερο επίπεδο. Στα αριστερά του διαδρόμου βρίσκεται η αίθουσα της βασίλισσας. Πίσω απ' αυτή στενή σκάλα οδηγούσε στον άνω όροφο. Στα βόρεια της αίθουσας της βασίλισσας βρίσκεται το μέγαρο του βασιλιά, που στολιζόταν με πλούσιες τοιχογραφίες και ήταν στρωμένο με αλαβάστρινες πλάκες με κόκκινους αρμούς όπως και της βασίλισσας. Το βορειοανατολικό τμήμα του ανακτόρου αποτελεί ανεξάρτητο κομμάτι της Παλαιοανακτορικής εποχής και συνδέεται οργανικά με το ανάκτορο. Σε ένα από τα δωμάτια του βρέθηκε ο περίφημος δίσκος της Φαιστού, με ιερογλυφική γραφή τυπωμένη σπειροειδώς και στις δυο πλευρές του.
Οι έρευνες στο ανάκτορο άρχισαν το 1884 από τους Iταλούς Fred. Halbherr και Ant. Taramelli. Mετά την ανακήρυξη της Kρητικής Πολιτείας το 1898, ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν από τους Halbherr και L. Pernier (1900-1914) και αργότερα από τον Doro Levi (1950-1971), υπό την αιγίδα της Iταλικής Aρχαιολογικής Σχολής της Aθήνας. Παράλληλα με τις ανασκαφές έγιναν και μικρής κλίμακας αναστηλώσεις και στερεωτικές εργασίες. Ορισμένοι χώροι προστατεύθηκαν με πλάκα μπετόν ή πλαστικό κάλυμμα.
Στην περιοχή του αρχαιολογικού χώρου διακρίνονται λείψανα του παλαιού αλλά και του νέου ανακτόρου. Tα λείψανα του παλαιού ανακτόρου είναι σήμερα στεγασμένα. Η πρόσβαση γίνεται από μια πλακόστρωτη αυλή (δυτική αυλή). Ένας πομπικός δρόμος διασχίζει λοξά την αυλή. Στη βόρεια άκρη του υπάρχει μια σειρά από οκτώ βαθμίδες μήκους 22 μ. που χρησίμευαν σαν θεατρικές κερκίδες και στην απόληξη του δρόμου στα νότια βρίσκεται το πρόπυλο του Παλαιού Ανακτόρου με ένα μοναδικό κίονα. Στη βορειοανατολική άκρη της δυτικής αυλής βρίσκεται ένα παλαιοανακτορικό τριμερές ιερό. Πίσω από το ιερό βρίσκεται η μνημειώδης σκάλα των προπυλαίων του νέου ανακτόρου και στη συνέχεια τα προπύλαια, η πιο εντυπωσιακή είσοδος μινωικού ανακτόρου. Στα νοτιοανατολικά των προπυλαίων, δίπλα σε φωταγωγό, στενή σκάλα οδηγεί στις αποθήκες και δεξιά της σκάλας βρίσκεται το παλαιοανακτορικό δωμάτιο της δεξαμενής των καθαρμών. Ένας φαρδύς διάδρομος συνδέει τη δυτική με την κεντρική αυλή. Το τμήμα του ανακτόρου που βρίσκεται στη μέση της δυτικής πλευράς της κεντρικής αυλής αποτελείται από μικρά δωμάτια ιερών, όπως μαρτυρούν τα αντικείμενα λατρείας που ανακαλύφθηκαν εκεί. Σε ορισμένα μάλιστα βρέθηκαν διπλοί πελέκεις χαραγμένοι στους τοίχους.
Στην ανατολική πλευρά της κεντρικής αυλής αναπτύσσεται η πτέρυγα των εργαστηρίων. Από τη βόρεια γωνιά της ξεκινάει στενός διάδρομος με ανατολική κατεύθυνση που χωρίζει την ανατολική από τη βόρεια πτέρυγα. Νότια του διαδρόμου βρίσκονται τέσσερα επικοινωνούντα δωμάτια. Εδώ βρέθηκαν ρυτά, μια πρόχους, λίθινα κέρατα και διπλοί πελέκεις. Μια στοά με κιονοστοιχία βρίσκεται στα ανατολικά των δωματίων αυτών. Στη μέση της βόρειας πτέρυγας βρίσκεται η είσοδος της, όπου αναπτύσσονται τα βασιλικά διαμερίσματα. Ένας υπαίθριος, πλακόστρωτος διάδρομος, με αγωγό για την αποχέτευση των βρόχινων νερών, καταλήγει στη μικρή βόρεια αυλή. Δεξιά και αριστερά του διαδρόμου αναπτύσσονται μικρά δωμάτια. Ένας άλλος διάδρομος στα ανατολικά της βόρειας αυλής καταλήγει σε μια μεγαλύτερη ανατολική αυλή, με κλίβανο στο κέντρο της. Στο σημείο αυτό βρέθηκαν και δύο κεραμικοί τροχοί.
Από τη βόρεια αυλή ένας διάδρομος με βόρεια κατεύθυνση μας φέρνει στα βασιλικά διαμερίσματα, σε χαμηλότερο επίπεδο. Στα αριστερά του διαδρόμου βρίσκεται η αίθουσα της βασίλισσας. Πίσω απ' αυτή στενή σκάλα οδηγούσε στον άνω όροφο. Στα βόρεια της αίθουσας της βασίλισσας βρίσκεται το μέγαρο του βασιλιά, που στολιζόταν με πλούσιες τοιχογραφίες και ήταν στρωμένο με αλαβάστρινες πλάκες με κόκκινους αρμούς όπως και της βασίλισσας. Το βορειοανατολικό τμήμα του ανακτόρου αποτελεί ανεξάρτητο κομμάτι της Παλαιοανακτορικής εποχής και συνδέεται οργανικά με το ανάκτορο. Σε ένα από τα δωμάτια του βρέθηκε ο περίφημος δίσκος της Φαιστού, με ιερογλυφική γραφή τυπωμένη σπειροειδώς και στις δυο πλευρές του.
Οι έρευνες στο ανάκτορο άρχισαν το 1884 από τους Iταλούς Fred. Halbherr και Ant. Taramelli. Mετά την ανακήρυξη της Kρητικής Πολιτείας το 1898, ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν από τους Halbherr και L. Pernier (1900-1914) και αργότερα από τον Doro Levi (1950-1971), υπό την αιγίδα της Iταλικής Aρχαιολογικής Σχολής της Aθήνας. Παράλληλα με τις ανασκαφές έγιναν και μικρής κλίμακας αναστηλώσεις και στερεωτικές εργασίες. Ορισμένοι χώροι προστατεύθηκαν με πλάκα μπετόν ή πλαστικό κάλυμμα.
Πηγές / Βιβλιογραφία / Φωτογραφίες
Το Ηράκλειον και ο Νομός του, εκδ. Νομ. Ηρακλείου.
Σ. Πλάτωνος - Λογιάδου, Dr. Ναννώ Μαρινάτου, Κρήτη, 1989, Δ & Ι Μαθιουλάκης, Αθήνα
Stratis, James C. (October 2005), Kommos Archaeological Site Conservation Report (PDF), kommosconservancy.org
http://www.culture.gr/
https://en.wikipedia.org/
http://www.minoancrete.com
LaRosa, Vincenzo (November–December 1995). "A hypothesis on earthquakes and political power in Minoan Crete" (PDF). Annali di Geofisica 38 (5–6): 883. The 1850 was proposed by Doro Levi, who did not agree with Evans on every point.
Wroth, Warwick; Poole, Reginald Stuart (Editor) (1886). Catalogue of the Greek Coins of Crete and the Aegean Islands (PDF). London: British Museum. pp. 61–64.
Spratt, T A B (1865). Travels and Researches in Crete. Volume I. London: John Van Voorst. p. 1.
Geography Book X, Chapter 4.
Spratt, T A B (1865). Travels and Researches in Crete. Volume II. London: John Van Voorst. pp. 23–25.
"The Linear B word pa-i-to". Palaeolexicon. Word study tool for ancient languages.
"Sights - Phaistos Palace - Hotel Sunshine Matala - ILIAKI in Matala Crete Greece!". matala-holidays.gr.
Phaistos Palace, Ian Swindale Retrieved 12 May 2013
C.Michael Hogan, Phaistos Fieldnotes, The Modern Antiquarian (2007)
Iliad, B 648, Odyssey, C 269
Homer Iliad Book II. Catalogue of Ships (2.494-759)
Diodorus Siculus Bibliotheca historica
Pausanias Description of Greece, Book II: Corinth (IV, 7)
Το Ηράκλειον και ο Νομός του, εκδ. Νομ. Ηρακλείου.
Σ. Πλάτωνος - Λογιάδου, Dr. Ναννώ Μαρινάτου, Κρήτη, 1989, Δ & Ι Μαθιουλάκης, Αθήνα
Stratis, James C. (October 2005), Kommos Archaeological Site Conservation Report (PDF), kommosconservancy.org
http://www.culture.gr/
https://en.wikipedia.org/
http://www.minoancrete.com
LaRosa, Vincenzo (November–December 1995). "A hypothesis on earthquakes and political power in Minoan Crete" (PDF). Annali di Geofisica 38 (5–6): 883. The 1850 was proposed by Doro Levi, who did not agree with Evans on every point.
Wroth, Warwick; Poole, Reginald Stuart (Editor) (1886). Catalogue of the Greek Coins of Crete and the Aegean Islands (PDF). London: British Museum. pp. 61–64.
Spratt, T A B (1865). Travels and Researches in Crete. Volume I. London: John Van Voorst. p. 1.
Geography Book X, Chapter 4.
Spratt, T A B (1865). Travels and Researches in Crete. Volume II. London: John Van Voorst. pp. 23–25.
"The Linear B word pa-i-to". Palaeolexicon. Word study tool for ancient languages.
"Sights - Phaistos Palace - Hotel Sunshine Matala - ILIAKI in Matala Crete Greece!". matala-holidays.gr.
Phaistos Palace, Ian Swindale Retrieved 12 May 2013
C.Michael Hogan, Phaistos Fieldnotes, The Modern Antiquarian (2007)
Iliad, B 648, Odyssey, C 269
Homer Iliad Book II. Catalogue of Ships (2.494-759)
Diodorus Siculus Bibliotheca historica
Pausanias Description of Greece, Book II: Corinth (IV, 7)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου