Το Τοπικό Διαμέρισμα της Αρχαίας Ήλιδας βρίσκεται δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο της Ήλιδας και έχει πληθυσμό 352 κατοίκους (στοιχεία απογραφής 2001).
Η Ήλιδα παρουσιάζεται αρχικά με στοιχεία αναγνώρισης το Β.Δ. 18.08.1912 (ΦΕΚ 256/1912) και την επωνυμία Παλαιόπολη. Προήλθε από τον τέως Δήμο Ήλιδας. Μετονομάσθηκε σε Ήλιδα με Α.Υ. Εσωτ. 24984/16.04.1915 (ΦΕΚ Α 149/1915) και με το Π.Δ. 204/21.07.1997 και (ΦΕΚ 162/19.08.1997) σε Αρχαία Ήλιδα. Βρίσκεται Β.Α. της Αμαλιάδας σε πεδινή περιοχή με υψόμετρο 70μ. και σε απόσταση 12χλμ. περίπου από την Αμαλιάδα. Το όνομά της διαιωνίζει την Αρχαία Πόλη της Ήλιδας.
Η Ήλιδα παρουσιάζεται αρχικά με στοιχεία αναγνώρισης το Β.Δ. 18.08.1912 (ΦΕΚ 256/1912) και την επωνυμία Παλαιόπολη. Προήλθε από τον τέως Δήμο Ήλιδας. Μετονομάσθηκε σε Ήλιδα με Α.Υ. Εσωτ. 24984/16.04.1915 (ΦΕΚ Α 149/1915) και με το Π.Δ. 204/21.07.1997 και (ΦΕΚ 162/19.08.1997) σε Αρχαία Ήλιδα. Βρίσκεται Β.Α. της Αμαλιάδας σε πεδινή περιοχή με υψόμετρο 70μ. και σε απόσταση 12χλμ. περίπου από την Αμαλιάδα. Το όνομά της διαιωνίζει την Αρχαία Πόλη της Ήλιδας.
Περιγραφή
Ο εκτεταμένος αρχαιολογικός χώρος της πόλης της Ήλιδας αποτελείται από την αρχαία αγορά και το θέατρο, τον οικιστικό τομέα, τα νεκροταφεία, την ακρόπολη και τα μη ανασκαμμένα ακόμη γυμνάσια. Τριγύρω της, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη απόσταση αναπτύσσονταν διάφοροι οικισμοί, κώμες ή προάστια με ξεχωριστά νεκροταφεία. Λίγα σχετικά τμήματα έχουν ανασκαφτεί, τα οποία, ωστόσο είναι αρκετά ώστε να δοθεί μια ιδέα της αρχαίας πόλης.
Φαίνεται ότι η περιοχή της αγοράς διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής της πόλης τον αρχικό της χαρακτήρα, δεδομένου ότι σε λίγα σημεία υπάρχουν επεμβάσεις που χρονολογούνται κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας. Αντίθετα στην ίδια την πόλη οι παλαιότερες κατοικίες δε σώζονται διότι πάνω σε αυτές κτίστηκαν οι νεότερες των υστεροελληνιστικών και κυρίως των ρωμαϊκών χρόνων. Τα κτήρια της Ήλιδας, κυρίως τα παλαιότερα που ήταν κατασκευασμένα με κυβόλιθους, σύμφωνα με τον αρχαίο ελληνικό τρόπο δόμησης, προσέφεραν έτοιμο οικοδομικό υλικό και για το λόγο αυτό λιθολογήθηκαν συστηματικά κατά την ύστερη αρχαιότητα και τις μεταγενέστερες περιόδους.
Το αντιπροσωπευτικότερο ίσως μνημείο είναι το θέατρο με το χαρακτηριστικό χωμάτινο κοίλο και το καλά διατηρημένο σκηνικό οικοδόμημα. Ήταν κτισμένο στο βόρειο άκρο της αγοράς, κάποτε πολύ κοντά στην όχθη του Πηνειού και με θέα προς αυτόν. Ο πλωτός, ίσως τότε ποταμός, έρεε κατά μήκος των βορείων παρυφών της πόλης. Για την εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών υπήρχε γέφυρα και για την προστασία από τις πλημμύρες ισχυρό ανάλημμα. Κοντά στο θέατρο και κατά μήκος μιας αναβαθμίδας του Πηνειού, θα πρέπει να τοποθετηθούν βάσει των ενδείξεων το βουλευτήριο και τα δύο γυμνάσια της πόλης.
Στο αντίθετο (νότιο) άκρο της αγοράς τοποθετείται το λατρευτικό και ίσως διοικητικό κέντρο της αρχαίας πόλης. Σε σχετικά περιορισμένο χώρο και χωρίς κάποια οργάνωση βρίσκονται ο κτιστός περίβολος ενός τεμένους με κλιμακωτή πρόσβαση (πρόπυλο) και με βωμό, στοές και βοηθητικοί χώροι, ένα διμερές κτήριο μνημειακής κατασκευής κλασικών χρόνων με το μεταγενέστερο παράρτημά του και στην είσοδο, τέλος, της αγοράς, ένα ελλιπές ορθογώνιο οικοδόμημα. Για το τελευταίο αυτό κτήριο, χωρίς ωστόσο να έχει επαρκώς τεκμηριωθεί, προτείνεται η ταύτιση με την εγκαταλειμμένη στα χρόνια του Παυσανία περίστυλη θόλο, η οποία ήταν αφιερωμένη στη λατρεία των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Μέρος του εσωτερικού της αγοράς πλαισιωνόταν από δύο πολύ μεγάλες στοές και μια μικρότερη στην προέκταση της μιας από αυτές.
Το αντιπροσωπευτικότερο ίσως μνημείο είναι το θέατρο με το χαρακτηριστικό χωμάτινο κοίλο και το καλά διατηρημένο σκηνικό οικοδόμημα. Ήταν κτισμένο στο βόρειο άκρο της αγοράς, κάποτε πολύ κοντά στην όχθη του Πηνειού και με θέα προς αυτόν. Ο πλωτός, ίσως τότε ποταμός, έρεε κατά μήκος των βορείων παρυφών της πόλης. Για την εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών υπήρχε γέφυρα και για την προστασία από τις πλημμύρες ισχυρό ανάλημμα. Κοντά στο θέατρο και κατά μήκος μιας αναβαθμίδας του Πηνειού, θα πρέπει να τοποθετηθούν βάσει των ενδείξεων το βουλευτήριο και τα δύο γυμνάσια της πόλης.
Στο αντίθετο (νότιο) άκρο της αγοράς τοποθετείται το λατρευτικό και ίσως διοικητικό κέντρο της αρχαίας πόλης. Σε σχετικά περιορισμένο χώρο και χωρίς κάποια οργάνωση βρίσκονται ο κτιστός περίβολος ενός τεμένους με κλιμακωτή πρόσβαση (πρόπυλο) και με βωμό, στοές και βοηθητικοί χώροι, ένα διμερές κτήριο μνημειακής κατασκευής κλασικών χρόνων με το μεταγενέστερο παράρτημά του και στην είσοδο, τέλος, της αγοράς, ένα ελλιπές ορθογώνιο οικοδόμημα. Για το τελευταίο αυτό κτήριο, χωρίς ωστόσο να έχει επαρκώς τεκμηριωθεί, προτείνεται η ταύτιση με την εγκαταλειμμένη στα χρόνια του Παυσανία περίστυλη θόλο, η οποία ήταν αφιερωμένη στη λατρεία των Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Μέρος του εσωτερικού της αγοράς πλαισιωνόταν από δύο πολύ μεγάλες στοές και μια μικρότερη στην προέκταση της μιας από αυτές.
Στα δύο άκρα της πόλης και κατά μήκος ενός σημαντικού οδικού άξονα υπήρχαν τα δύο νεκροταφεία της. Κατά μήκος του δρόμου αυτού αναπτύσσονταν επίσης επιμέρους προάστια και κώμες. Η κυρίως πόλη διέθετε πυκνοκατοικημένα οικοδομικά τετράγωνα, ευρύχωρους δρόμους και πάρα πολλά λουτρά. Εντύπωση προκαλεί επίσης ο μεγάλος αριθμός κλιβάνων σε διάφορα σημεία της αρχαίας πόλης. Τέλος σε λόφο στα ανατολικά τοποθετείται η ακρόπολη της.
Η Ήλιδα αποτελεί το παράδειγμα μιας πόλης η οποία ουσιαστικά έμεινε ακατοίκητη μετά την εγκατάλειψή της στο τέλος της αρχαιότητας. Αν και παρουσιάζει ενδείξεις παλαιότατης κατοίκησης και λείψανα τα οποία σχετίζονται με την ακμή του ελληνικού πολιτισμού (6ος-4ος αι. π.Χ.), αυτά είναι μάλλον λιγοστά, αν συγκριθούν με τη συνολική εικόνα που δίνει η ανασκαμμένη πόλη η οποία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια των ύστερων φάσεων της αρχαιότητας.
Η Ήλιδα αποτελεί το παράδειγμα μιας πόλης η οποία ουσιαστικά έμεινε ακατοίκητη μετά την εγκατάλειψή της στο τέλος της αρχαιότητας. Αν και παρουσιάζει ενδείξεις παλαιότατης κατοίκησης και λείψανα τα οποία σχετίζονται με την ακμή του ελληνικού πολιτισμού (6ος-4ος αι. π.Χ.), αυτά είναι μάλλον λιγοστά, αν συγκριθούν με τη συνολική εικόνα που δίνει η ανασκαμμένη πόλη η οποία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια των ύστερων φάσεων της αρχαιότητας.
Ιστορία
Η γεωγραφική θέση του χωριού αποτελεί συνέχεια της Πόλης-Κράτους της Αρχαίας Ήλιδας, της διοργανώτριας πόλης των Ολυμπιακών αγώνων, που βρίσκονταν κτισμένη μεταξύ του Πηνειού ποταμού και των σημερινών χωριών Αρχαία Ήλιδα και Καλύβια Ήλιδας και ήταν ατείχιστη. Ήταν η ιερή πόλη του Ολύμπιου Δία και προς τιμήν του το 776 π.Χ. ο βασιλιάς Ίφιτος οργάνωσε και καθιέρωσε τους πρώτους ολυμπιακούς αγώνες σε πανελλήνια κλίμακα έως την κατάργησή τους το 394μ.Χ. από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδόσιο το Μέγα.
Υπάρχουν πολλές ιστορικές αναφορές για την πόλη, με κυριότερη αυτή του περιηγητή Παυσανία που πέρασε το 170 μ.Χ. μένοντας έκπληκτος από την θέα των μεγαλοπρεπών οικοδομημάτων και την οργάνωση της πόλης. Κατέγραψε σπουδαία μνημεία όπως το Γυμνάσιο που ιδρύθηκε το 172 π.Χ., το Πλέθριον, το Τετράγωνο, τη Μαλθώ, κτίσματα που οι αθλητές χρησιμοποιούσαν για την προπόνησή τους. Το Λαλίχμιον, που ήταν το βουλευτήριο των Ηλείων, η αγορά, το θέατρο, ο ιππόδρομος, η στοά των Ελληνοδικών, η Κερκυραϊκή στοά, τα λουτρά, το τέμενος της Αφροδίτης ουράνιας με το Χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο του Φειδία, το άγαλμα της Πάνδημου Αφροδίτης καθισμένης σε τράγο έργο του Σκόπα. Στην Ακρόπολη της πόλης υπήρχε Ναός της Αθηνάς με χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς που έφερνε στο κράνος κόκορα, το ιερό πτηνό της θεάς, έργο πιθανόν του Φειδία ή της σχολής του. Άλλοι σπουδαίοι ναοί και αγάλματα ήταν του Ποσειδώνα, της Τύχης, του Άδη, το Ήραιον, του Ηρακλή, της Φιλομείρακος Αρτέμιδος του Σωσιπόλη (ντόπιος θεός) κτλ.
Υπάρχουν πολλές ιστορικές αναφορές για την πόλη, με κυριότερη αυτή του περιηγητή Παυσανία που πέρασε το 170 μ.Χ. μένοντας έκπληκτος από την θέα των μεγαλοπρεπών οικοδομημάτων και την οργάνωση της πόλης. Κατέγραψε σπουδαία μνημεία όπως το Γυμνάσιο που ιδρύθηκε το 172 π.Χ., το Πλέθριον, το Τετράγωνο, τη Μαλθώ, κτίσματα που οι αθλητές χρησιμοποιούσαν για την προπόνησή τους. Το Λαλίχμιον, που ήταν το βουλευτήριο των Ηλείων, η αγορά, το θέατρο, ο ιππόδρομος, η στοά των Ελληνοδικών, η Κερκυραϊκή στοά, τα λουτρά, το τέμενος της Αφροδίτης ουράνιας με το Χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο του Φειδία, το άγαλμα της Πάνδημου Αφροδίτης καθισμένης σε τράγο έργο του Σκόπα. Στην Ακρόπολη της πόλης υπήρχε Ναός της Αθηνάς με χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς που έφερνε στο κράνος κόκορα, το ιερό πτηνό της θεάς, έργο πιθανόν του Φειδία ή της σχολής του. Άλλοι σπουδαίοι ναοί και αγάλματα ήταν του Ποσειδώνα, της Τύχης, του Άδη, το Ήραιον, του Ηρακλή, της Φιλομείρακος Αρτέμιδος του Σωσιπόλη (ντόπιος θεός) κτλ.
Καταγωγή από την πόλη είχαν δύο σπουδαίοι άντρες, ο σοφιστής Ιππίας και ο φιλόσοφος Πύρρωνας. Η πόλη το 471 π.Χ. αριθμούσε γύρω στους 60.000 κατοίκους. Η κατάργηση των ολυμπιακών αγώνων και οι σεισμοί που έπληξαν την πόλη τον 5ο-6ο αιώνα μ.Χ. συντέλεσαν στην παρακμή της. Κατά τα βυζαντινά χρόνια, την φραγκοκρατία και την τουρκοκρατία γίνονται αναφορές για την ύπαρξη οικισμού στην περιοχή με το όνομα Παλαιόπολη.
Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1910 από το Αυστριακό Ινστιτούτο συνεχίστηκαν από την ελληνική αρχαιολογική εταιρεία το 1960 υπό την επίβλεψη του αρχαιολόγου Ν. Γιαλούρη και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Από το έργο ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ήλιδας φέρνονται στο φως σημαντικά ευρήματα, οικοδομήματα, πήλινα αγγεία, χάλκινα και μαρμάρινα αντικείμενα, νομίσματα της αρχαίας πόλης. Μέρος των ευρημάτων εκτίθεται στις αίθουσες του νέου μουσείου Αρχαίας Ήλιδας που λειτούργησε στις 23.03.2004.
Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1910 από το Αυστριακό Ινστιτούτο συνεχίστηκαν από την ελληνική αρχαιολογική εταιρεία το 1960 υπό την επίβλεψη του αρχαιολόγου Ν. Γιαλούρη και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Από το έργο ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ήλιδας φέρνονται στο φως σημαντικά ευρήματα, οικοδομήματα, πήλινα αγγεία, χάλκινα και μαρμάρινα αντικείμενα, νομίσματα της αρχαίας πόλης. Μέρος των ευρημάτων εκτίθεται στις αίθουσες του νέου μουσείου Αρχαίας Ήλιδας που λειτούργησε στις 23.03.2004.
Μνημεία
Θέατρο Αρχαίας Ήλιδας
Χτισμένο με κατάλληλη διαμόρφωση σε μια παλιά αναβαθμίδα του Πηνειού ποταμού, στα βόρεια της αγοράς, το θέατρο της Ήλιδας παρουσιάζει την μάλλον σπάνια ιδιομορφία ότι το κοίλο του ήταν χωμάτινο και δεν έφερε λίθινη επένδυση, παρά μόνο στις ανόδους που επέτρεπαν την πρόσβαση στα διάφορα σημεία του, κατά μήκος των παρόδων και σε μια σειρά λίθινων εδράνων στο κατώτερο τμήμα του. Η παλαιότερη φάση κατασκευής του χρονολογείται στο α' μισό του 4ου αι. π.Χ. Ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι συγκρατούσαν την επίχωση του κοίλου και διαμόρφωναν με τα πλευρικά διαμερίσματα της σκηνής τις δύο παρόδους του θεάτρου.
Η μόνιμη λίθινη σκηνική κατασκευή είναι από τις αρχαιότερες. Σώζει ένα από τα παλαιότερα προσκήνια (αρχές 3ου αι. π.Χ.), η πρόσοψη του οποίου ήταν διακοσμημένη με ημικίονες. Μεγάλες οπές κατά μήκος του στυλοβάτη επέτρεπαν την τοποθέτηση των σκηνικών. Πίσω από το προσκήνιο υπήρχαν τα διάφορα ευρύχωρα διαμερίσματα της σκηνής και εκατέρωθέν της τα παρασκήνια. Η αρχικά κυκλική ορχήστρα περιορίστηκε από την κατασκευή μιας μακρόστενης δεξαμενής που διοχέτευε τα όμβρια ύδατα μέσω ενός παλαιότερου αγωγού στον Πηνειό. Η κατασκευή της συνδυάστηκε προφανώς με την εξοικονόμηση ενός ορθογώνιου χώρου εμπρός από το σκηνικό οικοδόμημα και την διευθέτηση ενός λογείου για τις ανάγκες της Νέας Κωμωδίας. Στο πίσω μέρος της σκηνής είχε αναπτυχθεί ήδη από την Ελληνιστική εποχή ένας συνοικισμός. Κοντά στο θέατρο αναφέρεται από τον Παυσανία η ύπαρξη ιερού του Διονύσου (6, 26, 1). Ημικυκλικό κρηπίδωμα από στεγασμένο μικρό κτίριο του τέλους του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε κοντά στη δυτική πάροδο, ανήκει ίσως σε χορηγικό μνημείο.
Το θέατρο βρήκε εγκαταλειμμένο ο Περιηγητής. Έναν αιώνα αργότερα ολόκληρη η περιοχή μετατράπηκε σε νεκροταφείο. Η καταστροφή αυτή που παρατηρείται και σε άλλα σημεία της αρχαίας πόλης σχετίζεται με την επιδρομή των Ερούλων (267 μ.Χ.).
Η μόνιμη λίθινη σκηνική κατασκευή είναι από τις αρχαιότερες. Σώζει ένα από τα παλαιότερα προσκήνια (αρχές 3ου αι. π.Χ.), η πρόσοψη του οποίου ήταν διακοσμημένη με ημικίονες. Μεγάλες οπές κατά μήκος του στυλοβάτη επέτρεπαν την τοποθέτηση των σκηνικών. Πίσω από το προσκήνιο υπήρχαν τα διάφορα ευρύχωρα διαμερίσματα της σκηνής και εκατέρωθέν της τα παρασκήνια. Η αρχικά κυκλική ορχήστρα περιορίστηκε από την κατασκευή μιας μακρόστενης δεξαμενής που διοχέτευε τα όμβρια ύδατα μέσω ενός παλαιότερου αγωγού στον Πηνειό. Η κατασκευή της συνδυάστηκε προφανώς με την εξοικονόμηση ενός ορθογώνιου χώρου εμπρός από το σκηνικό οικοδόμημα και την διευθέτηση ενός λογείου για τις ανάγκες της Νέας Κωμωδίας. Στο πίσω μέρος της σκηνής είχε αναπτυχθεί ήδη από την Ελληνιστική εποχή ένας συνοικισμός. Κοντά στο θέατρο αναφέρεται από τον Παυσανία η ύπαρξη ιερού του Διονύσου (6, 26, 1). Ημικυκλικό κρηπίδωμα από στεγασμένο μικρό κτίριο του τέλους του 4ου αι. π.Χ. που βρέθηκε κοντά στη δυτική πάροδο, ανήκει ίσως σε χορηγικό μνημείο.
Το θέατρο βρήκε εγκαταλειμμένο ο Περιηγητής. Έναν αιώνα αργότερα ολόκληρη η περιοχή μετατράπηκε σε νεκροταφείο. Η καταστροφή αυτή που παρατηρείται και σε άλλα σημεία της αρχαίας πόλης σχετίζεται με την επιδρομή των Ερούλων (267 μ.Χ.).
Αγορά Αρχαίας Ήλιδας
Η Αγορά της αρχαίας Ήλιδας ήταν μεγάλης έκτασης. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία που επισκέφτηκε την Ήλιδα κατά τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ., ονομαζόταν Ιππόδρομος γιατί εκεί γινόταν η προπόνηση των αλόγων (6, 24, 2). Αν και δεν είχε σαφή όρια, παρουσίαζε το σχήμα ενός ακανόνιστου τραπεζίου. Η έλλειψη κλειστού σχήματος και σύνθεσης στην τοποθέτηση των διαφόρων κτηρίων μεταξύ τους, τα οποία κτίζονταν χωρίς προδιαγεγραμμένο σχέδιο υποδηλώνει την αρχαιότητά της, όπως άλλωστε αναφέρει και ο Παυσανίας (τρόπω δε πεποίηται τω αρχαιοτέρω).
Τα πρώτα ευρήματα χρονολογούνται στο τέλος της γεωμετρικής εποχής και προέρχονται από έναν αποθέτη του ιερού αυτού τεμένους. Κάτι ανάλογο υποδηλώνουν σχετικά ευρήματα και μάλιστα, ίσως λίγο παλαιότερα, στην περιοχή του μεταγενέστερου θεάτρου. Η ιερότητα των δύο αυτών άκρων της αγοράς της Ήλιδας τεκμηριώνεται και με ευρήματα που ανήκουν χρονικά σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της αρχαιότητας. Όμως από τον 6ο αι. π.Χ. το νότιο άκρο της αποκτά ιδιαίτερη σημασία και γίνεται το λατρευτικό και πολιτικό κέντρο της αγοράς.
Σε πολύ μικρό χώρο συνωστίζονται διάφορα κτήρια λατρευτικού και διοικητικού χαρακτήρα ενώ η υπόλοιπη αγορά είναι μια τεράστια ελεύθερη έκταση με κάποιες σποραδικές κατασκευές, κυρίως βωμούς. Στην περιοχή του θεάτρου ανάλογη οικοδομική δραστηριότητα παρατηρείται προς το τέλος της κλασικής περιόδου και στις αρχές κυρίως της ελληνιστικής με την ανέγερση του θεάτρου και κτιρίων λατρευτικού και ίσως διοικητικού χαρακτήρα. Κατά την ελληνιστική περίοδο κατασκευάστηκαν ή ανακαινίστηκαν ριζικά οι μεγάλες στοές που οργανώνουν κατά κάποιο τρόπο την μέχρι τότε αχανή έκταση της αγοράς.
Κατά την ύστερη ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο χρονολογούνται οι λουτρικές εγκαταστάσεις στο ΒΔ τμήμα της αγοράς, στην περιοχή των γυμνασίων, ενώ στο Ν άκρο της παρατηρείται έντονη οικοδομική δραστηριότητα, όπως δείχνουν οι κλίβανοι πήλινων δομικών στοιχείων για την ανακαίνιση των ήδη υπαρχόντων κτιρίων ή την προσθήκη άλλων. Κατά την ίδια χρονική περίοδο, πίσω από την σκηνή του θεάτρου αναπτύσσεται μια συνοικία.
Ωστόσο, ολόκληρη αυτή η περιοχή του θεάτρου εγκαταλείπεται στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. και σύντομα θα μετατραπεί σε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο που δείχνει το μέγεθος των συμφορών και των καταστροφών που υπέστη η πόλη προς το τέλος της αρχαιότητας. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στην περιοχή της Διπλής-Κερκυραϊκής ή Νότιας στοάς, πάνω στα ερείπια της οποίας χτίζεται κατά το β΄μισό του 5ου αι. μ.Χ. μια μικρή παλαιοχριστιανική βασιλική, το δάπεδο της οποίας ήταν διακοσμημένο με περίτεχνο μωσαϊκό.
Τα πρώτα ευρήματα χρονολογούνται στο τέλος της γεωμετρικής εποχής και προέρχονται από έναν αποθέτη του ιερού αυτού τεμένους. Κάτι ανάλογο υποδηλώνουν σχετικά ευρήματα και μάλιστα, ίσως λίγο παλαιότερα, στην περιοχή του μεταγενέστερου θεάτρου. Η ιερότητα των δύο αυτών άκρων της αγοράς της Ήλιδας τεκμηριώνεται και με ευρήματα που ανήκουν χρονικά σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της αρχαιότητας. Όμως από τον 6ο αι. π.Χ. το νότιο άκρο της αποκτά ιδιαίτερη σημασία και γίνεται το λατρευτικό και πολιτικό κέντρο της αγοράς.
Σε πολύ μικρό χώρο συνωστίζονται διάφορα κτήρια λατρευτικού και διοικητικού χαρακτήρα ενώ η υπόλοιπη αγορά είναι μια τεράστια ελεύθερη έκταση με κάποιες σποραδικές κατασκευές, κυρίως βωμούς. Στην περιοχή του θεάτρου ανάλογη οικοδομική δραστηριότητα παρατηρείται προς το τέλος της κλασικής περιόδου και στις αρχές κυρίως της ελληνιστικής με την ανέγερση του θεάτρου και κτιρίων λατρευτικού και ίσως διοικητικού χαρακτήρα. Κατά την ελληνιστική περίοδο κατασκευάστηκαν ή ανακαινίστηκαν ριζικά οι μεγάλες στοές που οργανώνουν κατά κάποιο τρόπο την μέχρι τότε αχανή έκταση της αγοράς.
Κατά την ύστερη ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο χρονολογούνται οι λουτρικές εγκαταστάσεις στο ΒΔ τμήμα της αγοράς, στην περιοχή των γυμνασίων, ενώ στο Ν άκρο της παρατηρείται έντονη οικοδομική δραστηριότητα, όπως δείχνουν οι κλίβανοι πήλινων δομικών στοιχείων για την ανακαίνιση των ήδη υπαρχόντων κτιρίων ή την προσθήκη άλλων. Κατά την ίδια χρονική περίοδο, πίσω από την σκηνή του θεάτρου αναπτύσσεται μια συνοικία.
Ωστόσο, ολόκληρη αυτή η περιοχή του θεάτρου εγκαταλείπεται στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. και σύντομα θα μετατραπεί σε ένα εκτεταμένο νεκροταφείο που δείχνει το μέγεθος των συμφορών και των καταστροφών που υπέστη η πόλη προς το τέλος της αρχαιότητας. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στην περιοχή της Διπλής-Κερκυραϊκής ή Νότιας στοάς, πάνω στα ερείπια της οποίας χτίζεται κατά το β΄μισό του 5ου αι. μ.Χ. μια μικρή παλαιοχριστιανική βασιλική, το δάπεδο της οποίας ήταν διακοσμημένο με περίτεχνο μωσαϊκό.
Πηγές / Βιβλιογραφία / Φωτογραφίες
Roy, J. “The Perioikoi of Elis.” The Polis as an Urban Centre and as a Political Community. Ed. M.H. Hansen. Acts of the Copenhagen Polis Centre 4. Copenhagen: Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab, Historisk-filosofiske Meddelelser 75, 1997. 282-32
Iliad 2.615
Strabo Geographica Book 8.3.30
Roy, J. (2002). "The Synoikism of Elis". In Nielsen, T. H. Even More Studies in the Ancient Greek Polis. Stuttgart: Steiner. pp. 249–264. ISBN 3-515-08102-X.
Strabo; trans. by H. C. Hamilton & W. Falconer (1856). "Chapter III. GREECE. ELIS.". Geography of Strabo II. London: Henry G. Bohn. pp. 7–34.
Koumouzelis M. 1980, "The Early and Middle Helladic Periods in Elis" PhDdiss. Brandeis Univ., p. 55 - 62
Eder B. 2001, "Die submykenischen und protogeometrischen Graber von Elis", Athens
Smith, William. Ancient Library.
Athenaeus. Deipnosophistae, VIII 350a.
Towle, James A. Commentary on Plato: Protagoras, 341c.
Sophie Minon. Les Inscriptions Éléennes Dialectales (VI-II siècle avant J.-C.). Volume I: Textes. Volume II: Grammaire et Vocabulaire Institutionnel. École Pratique des Hautes Études Sciences historiques et philogiques III. Hautes Études du Monde Gréco-Romain 38. Genève: Librairie Droz S.A., 2007. ISBN 978-2-600-01130-3
http://www.wikipedia.org/
http://www.diazoma.gr
http://www.amaliada.gr
http://www.dimosilidas.gr
http://odysseus.culture.gr Χρήστος Ματζάνας, αρχαιολόγος
Tritsch F., "Die Agora von Elis und die altgriechische Agora", Ojh 27 (1932), 64-105
Παπαχατζής Ν., Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις: Μεσσηνιακά-Ηλιακά, Αθήνα 1979, σσ. 394-411
Γιαλούρης Ν., Ήλις, το Λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων, Αθήνα 1996
Baitinger H. & Eder B., Hellenistische Stimmarken aus Elis und Olympia: Neue Forschungen zu den Beziehungen zwichen Hauptstadt und Heiligtum, Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts 116 (2001), 163-257
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου